‘‘ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਫਰੋਲ ਜੋਗੀਆ’’ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਅਸ਼ੋਕ ਬਾਂਸਲ ਮਾਨਸਾ

ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਵਲੋਂ ਖੋਜੀ ਕਿਤਾਬ ਲੇਖਕ ਬਾਂਸਲ ਨੂੰ ਸਲਾਮ

ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ, ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾਂ ’ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਕਿਤਾਬ ‘‘ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਫਰੋਲ ਜੋਗੀਆ’’ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਖੋਜਕਾਰ ਅਸ਼ੋਕ ਬਾਂਸਲ (ਮਾਨਸਾ) ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਫੇਰੀ ’ਤੇ ਆਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘‘ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਫਰੋਲ ਜੋਗੀਆ’’ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ।

ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਰੀਬੀ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਕੋਕਰੀ ਕਲਾਂ (ਮਾਲਕ ਪਿੰਕ ਸਿਟੀ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਹੇਜ਼) ਨਾਲ ਦਫ਼ਤਰ ‘ਦੇਸ ਪ੍ਰਦੇਸ’ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਦਾ ਲੇਖਕ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ (ਸੰਪਾਦਕ)

ਮਾਨਸਾ ਦਾ ਇੰਦਰ ਬਾਣੀਆ
ਮੰਗਲਾਚਰਣ
ਇਹ ਜ਼ਹਿਰ ਵੀ ਸੁਣਿਐ ਬਣੇ ਸ਼ਰਬਤ
ਰਾਗ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਜਦੋਂ ਸੁਕਰਾਤ ਬਣਦੈ
ਦੰਤ ਕਥਾ
ਇੰਦਰ। ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਪੈਸੇ ਵਾਲਾ ਬਾਣੀਆ। ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ। ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਲੈਣ ਦੇਣ। ਕਹਿੰਦੇ ਬੇਗੋ ਉਸਤੋਂ ਕੱਪੜਾ ਖ੍ਰੀਦਣ ਆਈ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਬੇਗੋ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਬੇਗੋ ਉਸਦੀ। ਬੇਗੋ ਦੇ ਹੁਸਨ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰ ਝੱਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਾਰਿਸ ਜਦੋਂ ਲਿਖਦੈ ਕਿ `ਰਾਂਝੇ ਉੱਠ ਕੇ ਆਖਿਆ ਵਾਹ ਸੱਜਣ, ਹੀਰ ਹੱਸ ਕੇ ਮਿਹਰਬਾਨ ਹੋਈ।` ਬੇਗੋ ਦੀ ਝਾਕਣੀ ਅੱਗੇ ਉਹ ਆਪਾ ਗਵਾਉਂਦੈ। ਇਹ ਇਸ਼ਕ ਐ। ਉਹ ਉਸਤੋਂ ਕੱਪੜਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਇੰਦਰ ਸਾਰੀ ਦੁਕਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਵਿਛਾ ਦਿੰਦੈ। ਨਾ ਕੋਈ ਭਾਅ, ਨਾ ਕੋਈ ਝਿਜਕ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੈ – ਸਭ ਕੁਝ ਤੇਰਾ, ਮੈਂ ਵੀ, ਦੁਕਾਨ ਵੀ। ਜਿਹੜਾ ਕੁਝ ਮੰਗਣੈ ਮੰਗ ਲਵੋ। ਮਸਤੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੋਲੀ – ਜੇ ਇਹ ਕਹੇ ਅੱਗ ਲਾ ਦੇਂਗਾ।
ਕਹੇ ਸਹੀ, ਲ਼ਾ ਦੂੰ।
ਕਹਿੰਦੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਬੇਗੋ ਨੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।
ਕਹਿਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ, ਇੰਦਰ ਨੇ ਦੁਕਾਨ ਫੂਕ ਦਿੱਤੀ।
ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੇ? ਰਾਵੀ ਦੇ ਪੁਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਮਗਰ। ਬੇਗੋ ਨੇ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਕਹਿਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ – ਉਸਨੇ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।
ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਸੀ। ਬੇਗੋ ਕੋਲ ਕੀ ਬਚਿਆ ਸੀ, ਕਝ ਨ੍ਹੀਂ। ਉਸਨੇ ਸਮਾਨ ਫੜਾ ਕੇ ਇੰਦਰ ਦੇ ਮਗਰ ਰਾਵੀ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰੀ।

ਕਥਾ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ….

ਅਸ਼ੋਕ। ਇਸ਼ਕ ਰੰਗੇ ਰਾਗ ਅਲਾਪਦਾ ਬਾਣੀਆ। ਮਸਤ ਮਲੰਗ। ਮਾਨਸਾ ਦਾ `ਇੰਦਰ ਬਾਣੀਆ`। ਉਸਦੀ ਬੇਗੋ ਨਾਰ ਸੰਗੀਤ ਐ। ਉਹਨੇ ਸੰਗੀਤ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਤੁਰ ਫਿਰ ਕੇ ਉੱਤਰ ਦੱਖਣ ਘੁੰਮ ਲਈ। ਰੰਗ ਦਾ ਪੱਕਾ ਪਰ ਦਿਲ ਦਾ ਸੱਚਾ ਬੰਦਾ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਘਰੋਂ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ, ਅਠਾਰਾਂ ਰੁਪਏ। ਉਦੋਂ ਉਸਦੇ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਨ੍ਹੀਂ ਖਰੀਦਿਆ। ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਖਰੀਦੀ ਸੀ। ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦੀ ਕੈਸਿਟ। ਇੱਕ ਗੀਤ ਵਾਰ ਵਾਰ ਭਰਵਾਇਆ। ਗੀਤ ਸੀ – ਸਾਡੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨੇਰੇ ਨੇ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਹਦਾ ਪੱਕਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬਣਿਆ, ਸੰਗੀਤ। ਜਦੋਂ ਆਪਾਂ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਠੀਕਰੀਵਾਲੇ ਦੇ ਬੁੱਤ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੇ ਜਾ ਕੇ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਬਾਂਸਲ ਲਿਖਿਆ ਵੇਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਨਜ਼ਰੀ ਪਵੇਗਾ। ਇਹੀ ਅਸ਼ੋਕ ਐ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬੰਦੈ। ਲੋਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਣ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਮੁੜ ਆਉਂਦੇ ਨੇ, ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚਦੇ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਨੇ ਪਰ ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਜੇ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦੈ, ਕਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਹਮਣੇ ਕਾਊਂਟਰ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਮਾਰਿਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਹਿਜੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਨਜ਼ਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆ ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਛੇੜੋਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੈ। ਦਰਿਆ ਦਿਲ ਬੰਦਾ। ਪੈਸੇ ਦਾ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨ੍ਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਉਂਝ ਲੋਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਲਾਲਚੀ ਬੰਦੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਜਿੰਨਾ ਗਹਿਰੈ ਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਜਿੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ। ਚਾਰੇ ਕੰਨੀਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਫੇਸਬੁੱਕੀ ਮਿੱਤਰ ਜੱਟ ਬਾਣੀਆ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਦੇ ਨੇ। ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਪੈਰ ਪੰਜਾਬ `ਚ ਰਹਿੰਦੈ, ਦੂਜਾ ਵਿਦੇਸ਼। ਵਿਦੇਸ਼ ਉਸ ਲਈ ਨਿਆਈ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹੌਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ, ਉੱਧਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦੈ। ਸਿਰਫ਼ ਜਾਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਘੁਮਾ ਲਿਆਉਂਦੈ। ਇਸ ਘੁੰਮ ਘੁਮਾਈ ਦੇ ਚੱਕਰ `ਚ ਉਸਨੇ ਬਹੁਤਿਆ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਦਿੱਤੇ ਨੇ। ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇਹ ਬੰਦਾ ਕਿਰਤ ਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮੈ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ। ਉਹਨੂੰ ਗੱਲ ਕਹਿਣੀ ਆਉਂਦੀ ਐ। ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਬੰਦੇ ਦਾ ਥਕੇਵਾਂ ਉਹ ਗੀਤ ਸੁਣਾ ਕੇ ਲਾਹ ਦਿੰਦੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰਮਾ ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਆ, ਪਰ ਮਟਕਾਉਣਾ ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਉਂਦੈ। ਇਹ ਬੰਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਮਟਕਾਉਂਦੈ। ਉਸਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਜਾਨ ਹੁੰਦੀ ਐ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਉਸਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੈ। ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਉਹ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੈ। ਜੋਗੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵੰਝਲੀ ਐ। ਇਸ ਵੰਝਲੀ ਦੀ ਹੂਕ ਸੁਣ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਬੈਠੇ ਲੋਕ ਉਸਦੇ ਆਸ਼ਿਕ ਬਣਦੇ ਨੇ। ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਦੇ ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਕਰਦੈ, ਕਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਸਦੇ ਸ਼ਾਇਰ ਕਵਿੰਦਰ ਚਾਂਦ ਦੀ ਨਜ਼ਮ ਤੋਂ ਅਤੇ ਕਦੇ ਹਰਮਨ ਦੀ ਕੱਕਾ ਚਾਨਣ ਕਲੀ ਤੋਂ। ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਉਸ ਕੋਲ ਬੈਠਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦੈ, ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਛੱਡ ਕਿ ਉਹ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਛੇੜਦੈ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਆਸ਼ਿਕਾਂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਛੋਹਦੈ। ਛੋਹਦਾ ਉਹੀ ਹੈ ਜਿਹੜ੍ਹਾ ਦਿਲ `ਚ ਸਿੱਧੇ ਉੱਤਰਦੇ ਹੋਣ। ਸੱਤਪਾਲ ਭੀਖੀ ਉਹਨੂੰ `ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਹੂਕ, ਹੇਕ ਅਤੇ ਹਾਕ ਸੁਣਦੀ ਆਵਾਜ਼` ਕਹਿੰਦੈ।

ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨਾ ਮੁੜਾਂ ਰੰਝੇਟੜੇ ਤੋਂ, ਭਾਵੇਂ ਬਾਪ ਦੇ ਬਾਪ ਦਾ ਬਾਪ ਆ ਜੇ…

ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਨੰਬਰ ਇੱਕ –
ਭਾਈਆਂ ਵੰਡ ਮੁੱਢੋਂ ਹੁੰਦੀ ਆਈ ਐ। ਜੱਟ ਤੇ ਬਾਣੀਆਂ ਜਦੋਂ ਅੱਡ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੜਨਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਐ। ਜੱਟ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਦਾ ਧੰਨ ਦੌਲਤ। ਅਸ਼ੋਕ, ਵੱਖਰੈ। ਸਬਰ ਆਲੈ। ਸੰਜਮੀ ਐ। ਹਿੰਡੀ ਐ। ਇਹਦੇ ਘਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸੀ ਵੰਡਣ ਆਲਾ। ਪੈਸਾ, ਸੋਨਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ। ਮਾਂ ਹੈ ਨ੍ਹੀਂ ਸੀ। ਵੰਡਦਾ ਕੌਣ? ਵੰਡ ਹੋਈ। ਇਹਨੇ ਇੱਕੋ ਚੀਜ਼ ਮੰਗੀ, ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ। ਗੁਰਤੇਜ ਕੁਹਾਰਵਾਲਾ ਦਾ ਸ਼ਿਅਰ ਹੈ –
ਵਪਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਔਖਾ ਹੁਨਰ ਆਇਆ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ
ਲਹੂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ, ਪਾਣੀ ਅਜੇ ਪਰਵਾਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
ਇਹ ਪਾਣੀ ਅਸ਼ੋਕ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਲਈ ਪਾਣੀ ਸੀ ਪਰ ਅਸ਼ੋਕ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ। ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਇਹਦੇ ਹੱਥ ਆਈ ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਲਿਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਰਾਣਾ ਰਣਬੀਰ ਯਾਦ ਆਇਆ। ਅਸੀਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨ ਐ। ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਹੁੰਦੀ ਐ। ਭਰੀ ਪੰਚਾਇਤ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਹੁੰਦੈ। ਜੀਹਦਾ ਨਾਮ ਅਸੀਸ ਹੋਵੇ ਉਹ ਕੀ ਮੰਗ ਸਕਦੈ? ਉਹ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੈ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ, ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਵੰਡੋਂ। ਮੈਨੂੰ ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਓ। ਉਹ ਅਸੀਸ ਐ ਤਾਂਹੀ ਮਾਂ ਮੰਗਦੈ। ਇਹ ਅਸ਼ੋਕ ਐ, ਮਾਂ ਜਿਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਂ ਮੰਗਦਾ, ਫਿਰ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ।

ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਨੰਬਰ ਦੋ

ਕੇਰਾਂ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਉਹਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਹੋਈ ਪੰਜਾਬ ਰੇਡੀਓ `ਤੇ। ਪਹਿਲੀ `ਚਮਨ ਲਾਲ ਚਮਨ’ ਨੇ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ `ਸਾਥੀ ਲੁਧਿਆਣਵੀਂ’ ਨੇ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਨ੍ਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਸ਼ੋਕ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹਦੇ ਹਿਸਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਗੱਲ ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ ਦੀ ਚੱਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ –
`ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਸੁਣਿਐ?
`ਨਹੀਂ।`- ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
`ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਏ ਨੇ, ਆਲਮ ਨੇ ਲਿਖੇ ਨੇ?` – ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ।
`ਕਿਹੜਾ ਗੀਤ ਐ ਜੀ।` – ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
`ਪਿੱਪਲਾ ਵੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਿਆ, ਭੇਤ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰੱਖੀਂ।` – ਅੱਗੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ।
ਰਿਕਾਰਡ ਮੇਰੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜੀ ਪਰ ਇਹ ਗੀਤ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਐ।
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹਨੂੰ ਅੱਚਵੀ ਲੱਗ ਗਈ।
ਦੂਜਾ ਗੱਲ ਜਿਸਨੇ ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਕੀਤਾ।
`ਤੁਸੀਂ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪਰਦੇਸੀ ਦੀਆਂ ਗਾਈਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਨੇ? – ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ।
ਹਾਂ ਜੀ, ਇਹ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀਆਂ। – ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪਰਦੇਸੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ `ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਫਰੀ` ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਈ ਸੀ। ਬੜੇ ਮਾਸੂਮ ਨੇ ਸਾਜਨ, ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਇਸ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ ਗਰਾਰੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਫਸ ਗਈ। ਪਰਦੇਸੀ ਦੇ ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਲੱਭਿਆ ਜਾਵੇ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਬਣਿਆ।
ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਬਾਅਦ ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਪਰਦੇਸੀ ਦਾ ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਕਿਸੇ ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੇ ਬੋਲੀ `ਤੇ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਐ। ਬੋਲੀ ਦਾ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਰੇਟ 5000 ਐ। ਉਸਨੇ ਨੈੱਟ ਤੇ ਟਿਕਾਣਾ ਲੱਭਿਆ। ਰਿਕਾਰਡ ਵੇਖ ਰੁੱਗ ਭਰਿਆ ਗਿਆ। ਚਮਨ ਲਾਲ ਚਮਨ ਦਾ ਸਵਾਲ ਯਾਦ ਆਇਆ। ਬੋਲੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਬੰਦੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਇੱਕ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਤੇ ਸ਼ਰੀ ਬੈਠਾ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਸ਼ਕ, ਦੂਜਾ ਜੀਹਦੇ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਲਿਖ ਰਿਹਾਂ। ਇੱਕ ਬੰਨੇ ਡਾਲਰ ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਰੁਪਇਆ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਕੜਾ ਘਰਾਣਾ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮਲੰਗ ਬੰਦਾ। ਬੋਲੀ ਲੱਗਦੀ ਲੱਗਦੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਟੱਪ ਗਈ। ਆਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਖਰੀਦਿਆਂ ਸਨਤਾਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਚਾਰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦਾ।
`ਇਸ ਤੋਂ ਕੀ ਕਰਾਉਣਾ ਸੀ?` – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
`ਇਹੀ ਕਮਾਈ ਐ ਢਿੱਲੋਂ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣਾ, ਦੇਖ ਦੂਰੋਂ, ਹੱਥ ਨਾ ਲਾਈਂ।
ਉੱਪਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ – ਘੳਜ਼ੳਲਸ ੀਨ ਫੁਨਜੳਬ,ਿ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪਰਦੇਸ਼ੀ।
ਰੱਬ ਜਾਣੇ ਯਾਰ ਕਿਉਂ ਵਾਅਦਾ ਖਿਲਾਫ਼ੀ ਕਰ ਗਿਆ। – ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਫਰੀ
ਬੜੇ ਮਾਸੂਮ ਨੇ ਸਾਜਨ, ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। – ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਫਰੀ
ਹਾਏ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੀ ਵਾਰਤਾ ਬੋਲੀ ਗਈ। – ਮਹਿੰਦਰ ਦਰਦ।

ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਨੰਬਰ ਤਿੰਨ –

ਅਜਮੇਰ ਔਲ਼ਖ ਦਾ ਜਵਾਈ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਅਜੇ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ ਗਾਉਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਔਲਖ ਸਾਬ੍ਹ ਨੇ ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਦੋਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਮੇਲ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ। ਗਿਆਰਾਂ ਕੁ ਵਜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਦਿੱਲੀ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਸੁੰਨਾ ਪਿਆ। ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਵੇਖਿਆ। ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਵੇਖੀ। ਉੱਥੇ ਬੁਰਕਾ ਪਾਈ ਇੱਕ ਔਰਤ ਬੈਠੀ ਸੀ ਉਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਗੀਤ ਚੱਲੇ। `ਆਪਣਾ ਗਰਾਂ ਹੋਵੇ` ਮਲਕੂ ਦਾ। ਉਹ ਕੈਸਿਟਾਂ ਭਰਨ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਸੁਣ ਕੇ ਇਹਦੀ ਲਾਟ ਨਿਕਲ ਗਈ।
ਮੈਡਮ, ਜੇ ਕਿਤਨੇ ਕੀ ਹੈ? – ਇਸਨੇ – ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ।
ਪੱਚੀ ਰੁਪਏ ਕੀ ਕੈਸਿਟ ਹੈ, ਸੌ ਰੁਪਏ ਭਰਨੇ ਕੇ। – ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
ਜੋ ਆਪਕੀ ਟੇਪ ਮੇਂ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਵੋ? – ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਏਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਕੀ? – ਅੱਗੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ।
ਜੇ ਲੋ ਏਕ ਹਜ਼ਾਰ। – ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਉਸਨੇ ਉਹੀ ਕੈਸਿਟ ਖਰੀਦੀ, ਜਿਹੜੀ ਅਸਲ ਸੀ।
ਬਾਣੀਆ, ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਜਿਆਦਾ ਨੇ? – ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੇ ਔਲਖ ਸਾਬ੍ਹ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਕਰੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੱਬ ਹਮਾਇਤਾਂ ਨੀ….

ਦਾਦਾ ਦੱਸਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬੰਦੇ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਦੋਂ ਸਮਝ ਹੀ ਏਨੀ ਸੀ, ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦੈ, ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਤੁਰਦੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਹੁਣ ਸਮਝ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਤੁਰਦੇ ਨ੍ਹੀਂ ਉਡਦੇ ਨੇ, ਟਾਂਵੇਂ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਦੀਆਂ ਆੜੀਆਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਟੋਹ ਲੱਭਦੇ ਲੱਭਦੇ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਗਾਹ ਮਾਰੀ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾਂ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦੀਪਤੀ ਦੀ ਲਿਖੀ ਐ –
ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮਾ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ। ‘ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।’
‘ਤੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈਂ।’ ਮਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
‘ਮੈਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਸਰਕਾਰ। ਮੈਂ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾ ਕੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਹੀਰ ਦੇ ਸੁਰੀਲੇ ਬੋਲ ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਦਾ ਸੁਣਦਾ ਤੁਰਿਆ ਆਇਆ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਈ।’
ਕੇਰਾਂ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੋਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ – ਮੈਂ, ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਫਾਇਨਟੋਨ ਤੇ ਅਸ਼ੋਕ। ਗੱਲਾਂ ਲੱਭਤਾਂ ਦੀਆਂ ਚੱਲੀਆਂ, ਦੇਰ ਰਾਤ ਤੱਕ। ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋਗੀ ਬਣਾਇਐ। ਘਰੇ ਟਿਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਿੱਧਰ ਕੰਨੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਈ ਉਧਰੇ ਤੁਰ ਪਏ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ। ਜਲੰਧਰ ਦੀਆ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਘੁੰਮ ਉਸਨੇ ਕਿਵੇਂ ਸੁਦੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਲੱਭਿਆ ਸੀ। ਗੱਲ ਸਿਰਫ ਏਨੀ ਕੁ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਜਲੰਧਰ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮਾਨ ਲੈਣ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਕੰਨੀਂ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਪਈ ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਮਜਬੂਰੀ ਐਸੀ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਖਿੱਚ ਪਈ, ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਈ। ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਮੈਂ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਤੁਰਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਜਗਰਾਤਾ ਸੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਪਰ ਉਸ ਬਾਲੜੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਭਲਾ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਸੀ? ਹੀਰੇ ਦੀ ਪਾਰਖੂ ਤਾਂ ਜੌਹਰੀ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੁੜੀ ਲੱਭ ਗਈ। ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੁੜੀ ਸੁਦੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਮਕਬੂਲ ਹੋਈ। ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਛੇੜੀ। ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੇਲੇ ਤੇ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਗਾਉਂਦਾ ਸੁਣਿਆ। ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਹੇਕ ਨੇ ਅੰਦਰ ਰੁੱਗ ਭਰ ਲਿਆ। ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦਰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਦੂਜੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਉਹ ਬੱਸ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅੱਪੜ ਗਿਆ। ਘਰੇ ਉਸਦੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਸਨ। ਖੈਰ ਸੁੱਖ ਪੁੱਛੀ, ਪਤਾ ਟਿਕਾਣਾ ਦੱਸਿਆ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ, ‘ਭਾਈ, ਸੁਰਜੀਤ ਤਾਂ ਖੇਤ ਗਿਆ ਹੋਇਐ। ਫਿਰ ਕੀ, ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਲੱਭ ਕੇ ਮੁੜਨਾ ਸੀ। ਸੁਰਜੀਤ ਖੇਤ ਵੀ ਦਿਖਿਆ ਨਾ। ਫਿਰ ਬੋਰ ਵਾਲੀ ਖੂਹੀ `ਚੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ। ਸੁਰਜੀਤ ਪੱਖਾ ਖੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਣੀ ਨ੍ਹੀਂ ਚੁੱਕਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ਪੱਖਾ ਖਿਚਵਾਉਣ ’ਚ। ਉਹ ਮੁੰਡਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੰਡਾ ਸੁਰਜੀਤ ਬਿੰਦਰਖੀਆ ਬਣਿਆ। ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ ਤੇ ਬਿੰਦਰਖੀਆਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣੇ ਗਏ। ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ – ‘ਇੱਥੇ ਮੇਰੀ ਨੱਥ ਡਿੱਗ ਪਈ ਨਿਉਂ ਕੇ ਚੱਕੀਂ ਜਵਾਨਾ।’ ਜਿਹੜੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਘੱਟ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਲੱਭਦੇ ਨੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿੰਨੇ ਬੰਦੇ ਹਿੱਟ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਆਪ ਲੱਭੇ। ਪਾਤਰ ਸਾਬ੍ਹ ਆਖਦੇ ਨੇ – ‘ਖੂਬ ਨੇ ਇਹ ਝਾਂਜਰਾਂ ਛਣਕਣ ਲਈ ਪਰ ਕੋਈ ਚਾਅ ਵੀ ਤਾਂ ਦੇ ਨੱਚਣ ਲਈ’ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਅ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਇਸ਼ਕ ਐਸਾ ਇਸ਼ਕ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰ ਲੈਂਦੈ। ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ ਨੇ ਜਦੋਂ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਲਾਈ ਕਿ ਨਵੇਂ ਕਲਾਕਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਨੇ ਕਮਲ ਖਾਨ ਨੂੰ ਲੱਭਿਆ। ਉਹ ਕਮਲ ਖਾਨ ਜਿਹੜਾ ਅੱਜ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਪ੍ਰਮੰਨਿਆ ਕਲਾਕਾਰ ਐ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲੁਟਾਇਐ, ਜੁ ਕੁਝ ਕਮਾਇਐ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਮ। ਜਿੱਥੇ ਤੂੰਬੀ ਖੜਕਦੀ ਐ ਉੱਥੇ ਬਾਂਸਲ ਦਾ ਨਾਮ ਆਉਂਦੈ।
ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ। ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਸ਼ਕ। ਅਸ਼ੋਕ ਦਾ ਆੜੀ। ਪਹਿਲੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਯਾਤਰਾ ਇਸ ਬੰਦੇ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਗੀਤਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਬੋਲਿਆ – ਦੋਸਤੋ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪਰੋਗਰਾਮ ਐ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਾ ਤੋਂ ਜਾ ਤਾਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਆਉਂਦਾ, ਜਾਂ ਦੇਵਨੀਤ। ਮੇਰਾ ਏਥੇ ਕੰਮ ਨ੍ਹੀਂ ਸੀ।` ਮਾਹਲ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬੋਲਦਿਆਂ ਸੁਣਿਐ – ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਪਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਨਾਂ ਮੈਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੋ। ਮਾਨਸਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਹੈ – ਵਿਸ਼ਵਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ। ਮੋਹਵੰਤਾ ਬੰਦਾ। ਉਹਨੂੰ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਰੰਗ ਚੜਿਐ। ਟਿਕਦਾ ਨ੍ਹੀਂ। ਸਹਾਇਤਾ ਬਹੁਤ ਕਰਦੈ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ। ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਤਲੀਆਂ ਵਿਛਾ ਲੈਂਦੈ। ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਅਸ਼ੋਕ ਕੋਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਦੁਪਹਿਰੈ ਆ ਗਏ ਦੋਵੇਂ। ਉਹਨੂੰ ਸੁਣਿਆ। ਭੰਗੜੇ ਵਾਲੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਗਾਇਕੀ `ਤੇ ਰੱਬੀ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ। ਨਵੇਂ ਉਹਦੇ ਵਰਗਾਂ ਬਣਨ ਨੂੰ ਕਾਹਲੇ ਸੀ। ਇਹਨੇ ਸੁਣਿਆ। ਪਾਰਖੂ ਨਿਗਾਹ ਮਾਰੀ। ਉਸ ਕਲਾਕਾਰ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਸਮਰਾਟ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ। ਉਹ ਮੁੰਡਾ ਉਦੋਂ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸਤਿੰਦਰ ਸਾਜਦ ਲਿਖਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਸਰਤਾਜ ਬਣਿਆ ਸੰਗੀਤ ਦਾ। ਇਸੇ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ ਗੱਲ ਕਰਦੈ। ਜਿਹੜਾ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ।

ਰੀਸ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਤੈਥੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ….

ਉਹਦੀ ਯਾਰੀ ਦੀ ਆਧਾਰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਨ੍ਹੀਂ। ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਹ ਪੀਂਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਐ। ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਹਨੇ ਪੀਤੈ, ਉਹਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੇ ਨ੍ਹੀਂ ਪੀਤਾ। ਉਹਦੀ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਗੜ੍ਹਕ ਐ। ਅਜੀਬ ਕਥਾਵਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦੈ। ਇਹ ਕਥਾ ਸੁਣਦਿਆਂ ਲੱਗਦੈ ਉਹ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਜਿਲਦ ਆਲਾ ਬੰਦੈ। ਉਹਦੀ ਜਿਲਦ ਬੱਝ ਵੀ ਨ੍ਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਖੂਹ ਮੂਧਾ ਨ੍ਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਪਰ ਕਰਨ ਆਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਆ। ਉਂਝ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਵੀ ਜਿਲਦ ਬੰਨ ਦਿੰਦੇ ਆ। ਕਈ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਬੋਰੀ ਬਿਸਤਰਾ ਵੀ ਬੰਨ ਦਿੰਦੇ ਆ। ਅੱਧੀ ਰਾਤੀਂ ਉਹਦਾ ਮੀਸ਼ੇ ਵਾਂਗੂੰ ਚੀਕ ਮਾਰਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦੈ। ਮਾਰਦੈ, ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਬੈਠਾ ਕੋਈ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਵੀ ਸੁਣਦੈ। ਹਾਂ ਸੱਚ ਯਾਦ ਆਇਐ, ਫਿਲਹਾਲ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਤਸਕੀਨ ਨੇ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਉਸਨੇ ‘ਅੱਗ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਣੀਆਂ ਮੈਂ ਲਾਈ ਰਾਤ ਨੂੰ’ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਦਰਜ਼ ਕੀਤੈ। ਬੋਲ ਹਨ –
ਛਾਵਾ ਘੁੰਢ ਚੁੱਕ ਕੇ, ਓਏ ਹੋਏ ਘੁੰਡ ਚੁੱਕ ਕੇ
ਜਾਂ ਕਿੱਕਲੀ ਮੈਂ ਪਾਈ ਰਾਤ ਨੂੰ
ਵੇ ਅੱਗ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਣੀਆਂ ਮੈਂ ਲਾਈ ਰਾਤ ਨੂੰ
ਮੈਂ ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ – `ਬਾਂਸਲ ਸਾਬ੍ਹ ਕੀ ਮਸਲੈ, ਤਸਕੀਨ ਕਹਿ ਰਿਹੈ ਇਹ ਗੀਤ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੈ?`
‘ਵੇਖ ਗੁਰਦੀਪ, ਗੱਲ ਐਂ ਆ ਛੋਟੇ ਵੀਰ, ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਮੈਂ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀਪਕ ਦਾ ਸਮਝਦਾਂ । ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ ਸਾਬ੍ਹ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਗੁਪਤਾ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਐ। ਰਿਕਾਰਡ ਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਦਾ ਨਾਂ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀਪਕ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਐ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀਪਕ ਦੇ ਸਿਰਫ ਦੋ ਗੀਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਏ। ਦੂਜਾ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਐੱਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਐ।ਉਹ ਗੀਤ ਬੱਚੇ ਬੱੱਚੇ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੇ ਐ -ਦੋ ਪਲ ਬਹਿ ਜਾ ਕੋਲ ਵੇ, ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦਿਆ ਮਹਿਰਮਾ, ਮਿੱਠੜੇ ਲੱਗਣ ਤੇਰੇ ਬੋਲ ਵੇ, ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦਿਆ ਮਹਿਰਮਾ।
`ਇਹ ਗੱਲ ਦਾ ਫਿਰ ਤਸਕੀਨ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨ੍ਹੀਂ ਹੋਣਾ` – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਨਹੀਂ ਕਈ ਵਾਰ ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦੈ, ਇਹ ਵੱਡਾ ਰਿਕਾਰਡ ਐ। ਇਸੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦਾ ਗੀਤ ਵੀ ਐ ਪਰ ਉਹਦੇੇ ਬੋਲ ਨੇ – ਨੀ ਅੜੀਓ ਕਾਗ ਬਨੇਰੇ ਤੋਂ ਬੋਲਿਆ।
ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ।
`ਗੁਰਦੀਪ, ਮੈਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਬੇਟੀ ਡੌਲੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਗੀਤ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਵਾਲੀ ਕਾਪੀ ਵੇਖੀ ਐ, ਉਸਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦਰਪਣ ਐ। ਇਹ ਜਮਾਂ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਐ ਯਰ।`
ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਟਿਕਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਨ੍ਹੀਂ।
ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਫੋਨ ਕਰਦੈ। ਸਿਰਫ ਗੀਤ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂ ਸੁਣਨ ਲਈ। ਉਹਦੀ ਖੂਬੀ ਐ, ਸਮਝਦਾਰ ਐ। ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਨ੍ਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਮੈਂ ਬਾਂਸਲ ਦੀ ਵੰਝਲੀ ਛੇੜਦਾਂ।
ਲੱਕ ਹਿੱਲੇ ਮਜਾਜਣ ਜਾਂਦੀ ਦਾ – ਕੀ ਮਸਲੈ? – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਤੂੰ ਕਾਹਨੂੰ ਪੁੱਛਦੈਂ ਢਿੱਲੋਂ, ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲੈਨੇ ਜਾਣ ਜਾਣ।
ਲੈ ਸੁਣ ਫਿਰ। ਕੇਰਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਮਾਨ ਨੇ ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਨੂੰ ਇਕ ਗੀਤ ਦਾ ਮੁੱਖੜਾ ਸੁਣਾਤਾ। `ਜੇ ਮੁੰਡਿਆ ਵੇ ਸਾਥੋਂ ਰੋਟੀਆਂ ਢੁਆਉਣੀਆਂ, ਗੜਬਾ ਲੈ ਦੇ ਚਾਂਦੀ ਦਾ, ਵੇ ਲੱਕ ਹਿੱਲੇ ਮਜਾਜਣ ਜਾਂਦੀ ਦਾ।
ਫਿਰ ਤਾਂ ਗੀਤ ਗੁਰਦੇਵ ਮਾਨ ਦਾ ਹੀ ਹੋਇਆ।
ਕਾਹਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਾਂ ਸੁਣ। ਗੱਲ ਗਰੇਵਾਲ ਕੋਲ ਚੱਲ ਪਈ। ਗਰੇਵਾਲ ਨੇ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ- ‘ਇਹ ਗੀਤ ਚੱਲਣ ਵਾਲੈ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ। ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ – ਮੈਂ ਇਸ ਗੀਤ ਲਈ ਬੀਬਾ ਨੂੰ ਹਾਂ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹਾਂ। ਮਾਨ ਸਾਬ੍ਹ ਨੇ ਬੀਬਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਆਹ ਗੀਤ ਗਰੇਵਾਲ ਮੰਗਦਾ ਸੀ, ਤੂੰ ਜਲਦੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾ ਲੈ। ਅੱਗੋਂ ਬੀਬਾ ਕਹਿੰਦੀ – ਮੈਂ ਐਚ. ਐਮ. ਵੀ. ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਸੰਤ ਰਾਮ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿਨੀਂ ਆਂ। ਉਹ ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਗਰੇਵਾਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਨਾ ਕਰਨ। ਗਰੇਵਾਲ ਨੂੰ ਹੱਥੋਂ ਬਾਜ਼ੀ ਜਾਂਦੀ ਲੱਗੀ । ਆਥਣੇ ਆ ਕੇ ਹਸਨਪੁਰੀ ਕੋਲ ਬਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੇ ਗੀਤ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਓ। ਹਸਨਪੁਰੀ ਨੇ ਇਹ ਤਾਂ ਪੁੱਛਿਆ ਨਾ ਬਈ ਕਿੱਥੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਐ, ਇਹ ਸਤਰਾਂ। ਗੀਤ ਲਿਖਤਾ। ਜਸਵੰਤ ਭੰਵਰਾ ਨੇ ਤਰਜ਼ ਬਣਾਤੀ। ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਜਦੋਂ ਰਿਕਾਰਡ ਸਪੀਕਰਾਂ `ਚ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਜਿਹੜਾ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਿਐ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਗੀਤ ਹਸਨਪੁਰੀ ਦੇ ਨੇ ਤੇ ਹਰਚਰਨ ਗਰੇਵਾਲ ਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ। ਤਰਜ਼ਾਂ ਜਸਵੰਤ ਭੰਵਰਾ ਦੀਆਂ। ਲੜੀ ਨੰਬਰ ਵੀ ਦੱਸਾਂ, ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਲੜੀ ਨੰਬਰ ਐ। ਂ – 94299 (1965)
– ਜੇ ਮੁੰਡਿਆ ਵੇ ਸਾਡੀ ਤੋਰ ਤੂੰ ਦੇਖਣੀ
ਗੜਬਾ ਲੈ ਦੇ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਵੇ
ਲੱਕ ਹਿੱਲੇ ਮਜਾਜਣ ਜਾਂਦੀ ਦਾ

– ਬੋਤਾ ਹੋਲੀ ਤੌਰ ਮਿੱਤਰਾ
ਵੇ ਮੇਰਾ ਨਰਮ ਕਾਲਜਾ ਧੜਕੇ
ਪਰ ਕਈ ਤਾਂ ਹੁਣ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ “ਲੱਕ ਹਿੱਲੇ ਮਜਾਜਣ ਜਾਂਦੀ ਦਾ” ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਗੀਤ ਐ।
ਹਸਨਪੁਰੀ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਐ, ਕਿਉਂਕਿ ਗਰੇਵਾਲ ਨੇ ਹਸਨਪੁਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਹ ਇਕ ਲਾਇਨ ਐ ਇਸਤੇ ਗੀਤ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਓ।’ ਉਹਨੇ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਸਤਰ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਾ ਹਸਨਪੁਰੀ ਦੀ ਮੌਲਿਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਗੀਤ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਈ ਹਾਣੀ ਹੋ ਗਿਐ।
ਇੱਕ ਸਤਰ ਸੁਣਦਿਆਂ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਸਨਪੁਰੀ ਦਾ ਰਹਿ ਕੀ ਜਾਂਦੈ? – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਉਹ ਲੰਦਨ ਗਿਆ। ਰਿਕਾਰਡ ਲੱਭਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਗਲ ਵਾਂਗੂੰ ਵਿਚਰਦੈ। ਉਹਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਲੱਭਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਵਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ –
`ਢਿੱਲੋਂ, ਲੱਭ ਲਿਆ ਖਜ਼ਾਨਾ। ਆਹ ਵੇਖ, ਲੜੀ ਨੰਬਰ ਓਖਧਛ 10003। ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਐ – ਅੰਦਰ ਜਾਵਾਂ ਬਾਹਰ ਜਾਵਾਂ ਲਾਲ ਚੂੜਾ ਛਣਕਦਾ। ਗਾਇਐ – ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ। ਦੂਜਾ ਗੀਤ ਐ – ਸਾਡੇ ਤਾਂ ਵੇਹੜੇ ਮੁੱਢ ਮਕਈ ਦਾ। ਗਾਇਨ ਕੀਤੈ – ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ। ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਲੜੀ ਨੰਬਰ ਓਖਧਛ – 1004। ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਐ – ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਅਸਾਂ ਤਲੀ ਤੇ ਮਰੋੜਿਆ। ਗਾਇਨ ਕੀਤੈ – ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੀਤਕਾਰ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਧਵਨ ਐ। ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਗੀਤ ਐ – ਸ਼ੌਂਕਣ ਮੇਲੇ ਦੀ। ਗਾਇਕਾ ਹੈ – ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ। ਗੀਤਕਾਰ ਐ – ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ।
– ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਲੜੀ ਨੰਬਰ ਓਖਧਛ 10005
ਗੀਤ – ਜੁੱਤੀ ਕਸੂਰੀ, ਪੈਰ ਨਾ ਪੂਰੀ, ਹਾਏ ਰੱਬਾ ਵੇ ਸਾਨੂੰ ਤੁਰਨਾ ਪਿਆ।
ਗਾਇਕਾ- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ
ਗੀਤਕਾਰ – ਜੀ . ਸੀ. ਧਵਨ
– ਗੀਤ – ਕਾਲਾ ਡੋਰੀਆ, ਕੁੰਡੇ ਨਾਲ ਅੜਿਆ ਈ ਓ।
ਗਾਇਕਾ – ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ
ਗੀਤਕਾਰ – ਜੀ .ਸੀ .ਧਵਨ
ਢਿੱਲੋਂ, ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਆਂ। ਜੀ. ਸੀ. ਧਵਨ ਕੌਣ ਐ?
ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੱਲ ਦਾ ਜਵਾਕ ਆਂ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕੀ ਪਤੈ?
ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਫਰੋਲੀ ਸੀ। ਕਲਕੱਤੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਰਿਕਾਰਡ ਲੱਭਿਐ। ਲੜੀ ਨੰਬਰ ਐ ਂ 94034। ਗੀਤ ਐ – ਜੁੱਤੀ ਕਸੂਰੀ ਪੈਰੀਂ ਨਾ ਪੂਰੀ, ਹਾਏ ਰੱਬਾ ਵੇ ਸਾਨੂੰ ਤੁਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਹਨੂੰ ਗਾਇਐ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਤੇ ਲਿਖਿਐ – ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਧਵਨ ਨੇ। ਜੀ .ਸੀ. ਧਵਨ ਤੇ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਧਵਨ ਇੱਕ ਹੀ ਸ਼ੈਅ ਐ।
ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਬਣੀ, ਫਿਰ ਤਾਂ। – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਗਹਿਰੀ ਉਦਾਸੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬੋਲੀ ਗਿਆ। `ਕੀ ਕਰੀਏ ਗੁਰਦੀਪ, ਇਹਦੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨ੍ਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਸੈਕੜੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪਏ ਨੇ, ਧਵਨ ਨੂੰ ਲੱਭੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੁਣ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਨ੍ਹੀਂ ਹੋਣਾ।
ਉਹਨੂੰ ਲੱਭਦਿਆਂ ਲੱਭਦਿਆਂ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਰ ਲੱਭਿਆ। ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ 1965 ਵਿੱਚ ਬਣਿਐ। ਲੜੀ ਨੰਬਰ – ਂ 93107। ਓਸ ਵਿੱਚ ਧਵਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਗੀਤ ਐ। ਝੱਗਾ ਵੈਲ ਦਾ ਤੇ ਉੱਤੇ ਲੱਗੇ ਤਾਰੇ, ਨਾ ਕੱਲੀ ਕਿਤੇ ਜਾਈਂ ਬੱਲੀਏ, ਤੇਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਾਰੇ।
ਬੰਦੇ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਵੇਖੋਂ। ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਐ। ਉਹਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਐ ਬਈ ਇਹ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਸਦੀਕ ਨੇ ਆ। ਲਾ ਲਿਆ ਫੋਨ। ਨਾਂ ਖੈਰ ਨਾ ਸੁੱਖ। ‘ਸਦੀਕ ਸਾਬ੍ਹ, ਇਹ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਧਵਨ ਜੀ ਕੌਣ ਐ?’
“ਬਾਂਸਲ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ।” – ਅੱਗੋਂ ਸਦੀਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
‘ਉੱਨੀ ਸੌ ਪੈਂਹਟ `ਚ ਤੁਹਾਡੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਐ?’
‘ਦਿੱਲੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਐਚ. ਐਮ. ਵੀ. ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਬਾਬੂ ਸੰਤ ਰਾਮ ਜੀ ਨੇ ਗੀਤ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਮਿਲਿਆ ਨ੍ਹੀਂ।’ – ਸਦੀਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਉਹਨੇ ਪਿੱਛਾ ਨ੍ਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਉਹਨੇ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਲੱਭਿਆ। ਧਵਨ ਉਸਦਾ ਅਗਾਂਹ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸੀ। ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਲੈ ਕਿ ਧਵਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੂੰ ਫੋਨ ਮਿਲਾਇਆ।
ਗੱਲ ਮਕਾਈਏ ਉਸਨੇ ਧਵਨ ਦਾ ਘਰ ਲੱਭ ਲਿਆ।
ਫੇਰ ਕੀ ਬਣਿਆ ਬਾਂਸਲ ਸਾਬ੍ਹ।- ਮੈਂ ਅੱਗੋਂ ਪੁੱਛਿਆ।
ਘਰੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਕੰਧ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਧਵਨ।
ਜਿਹੜਾ ਬੰਦਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਸੀ ਧਵਨ ਦੇ ਘਰ। ਅੱਗੋਂ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਮਿਲੀ।
‘ਮਾਤਾ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਧਵਨ ਜੀ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਦੱਸੋ?’ – ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਪੁੱਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਬਹੁਤ ਆਉਂਦੇ ਸੈਨ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਾਪੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸੈਨ। ਅਲਮਾਰੀ ਛੇੜਨ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੇ ਹੁੰਦੀ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਆਹ ਅਲਮਾਰੀ ਨੂੰ ਦੀਮਕ (ਸਿਊਂਕ) ਲੱਗ ਗਈ ਤੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜ ਸੁਆਹ ਬਣ ਗਏ, ਮੈਂ ਟੋਕਰਾ ਭਰ ਕੇ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ।” – ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ।
ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਉਸਤੋਂ ਦੱਸੀ ਨ੍ਹੀਂ ਗਈ। ਉਹ ਰੋ ਪਿਆ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਰੋਏ।
ਕੀ ਮੁੱਲ ਪਿਐ ਉਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦਾ? – ਰੋ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।
ਅਸ਼ੋਕ, ਉਸਤੋਂ ਹੋਰ ਗੱਲ ਨ੍ਹੀਂ ਪੁੱਛੀ?
ਪੁੱਛੀ ਸੀ, ਧਵਨ ਸਾਬ੍ਹ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਬਾਰੇ?
‘ਮਾਤਾ ਜੀ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਯਾਦ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਸੌਹਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇ।’ – ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਬੱਚੇ ਮੇਰੀ ਨਵੀਂ ਨਵੀਂ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਓਦੋਂ ਅਸਾਂ ਕਿਸ਼ਨਗੰਜ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਵਾਟਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਾਂ। ਹਾਲੇ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਹਫਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਾਲਾ ਦਫਤਰੋਂ ਲੇਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਬਣਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਪਈ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਬਾਹਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਗਈ। ਉਦੋਂ ਮੇਰੇ ਸੌਹਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੇਖ ਲਿਆ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੇ ਗੀਤ ਈ ਲਿਖ ਛੱਡਿਆ ਜੋ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰਾਂ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰਾਂ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ ” ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ।
‘ਮਾਤਾ ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਗੀਤ ਸੀ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਲਿਖਿਆ? – ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ ਮਾਹੀਏ ਨੇ ਆਉਣਾ
ਮੰਨ ਪਕਾਵਾਂ ਕਣਕ ਦਾ
ਅੰਦਰ ਜਾਵਾਂ ਬਾਹਰ ਜਾਵਾਂ
ਲਾਲ ਚੂੜਾ ਛਣਕਦਾ”
ਇਹ ਲੱਭਤ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਅਸ਼ੋਕ ਕਰ ਸਕਦੈ। ਉਹਨੇ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤੈ ਕਿ ਉਹ ਧਵਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖੇਗਾ।

ਦਾਣੇ ਨਿਕਲੇ ਹੁਸਨ ਅਨਾਰ ਵਿੱਚੋਂ……

ਉਹਦੇ ਅੰਦਰ ਜੱਟਪੁਣਾ ਵੀ ਐ, ਸਾਧਪੁਣਾ ਵੀ, ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਹੋਰ ਵੀ ਐ….। ਤੀਜਾ ਕਦੇ ਕਦੇ ਜਾਗਦੈ। ਜਿੱਦਣ ਦੋ ਘੁੱਟ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ `ਤੇ ਖਪਰਿਆਂ ਦੀ ਕਾਟ ਵਾਂਗੂੰ ਕਾਟ ਕਰਦੈ। ਗਿੱਟੇ ਲੱਗੇ, ਗੋਡੇ ਲੱਗੇ।
ਮਾਨਸਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬੰਦਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ, ਪਛਾਣਿਆ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਐ। ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਦੀ ਪਛਾਣ ਕਮਾਊ ਪੁੱਤ ਆਲੀ ਐ। ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਮਿਲਿਆ।
ਬਥੇਰਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਬਾਣੀਏ ਨੇ। – ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
ਨਹੀਂ ਉਹਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸੰਗੀਤ ਐ, ਇਹ ਰਾਹ ਘਰ ਫੂਕ ਤਮਾਸ਼ਾ ਵੇਖਣ ਆਲੀ ਗੱਲ ਐ। – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਬਿਪਤਾ ਪਾ ਸਕਦੇ ਨੇ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਗਵਾਇਐ। ਇਹ ਵਾਕ ਲਿਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਬੇਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੈ। ਉਸਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਫਿਕਰਾ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੈ –
“ਵੇ ਜਗਨਿਆਂ, ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਾ ਆਈ? ਕਿਥੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੁੱਢੀ ਤੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਜਾਂਦੀ , ਕਿੱਥੇ ਤੂੰ ਜਵਾਨ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚਲਿਐਂ।”
ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਬੰਦਾ ਸ਼ਾਹਿਦ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਬਲਿਹਾਰ ਜਾਈਏ ਇਸ ਵਾਕ ਦੀ ਘਾੜਤ ਤੇ—, ਜੇ ਕੋਈ ਲਿਖ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਰੋ ਰੋ ਪਾਗਲ ਹੋ ਜਾਣ।”
ਸ਼ਾਹਿਦ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕਿਵੇਂ ਲਿਖ ਦੇਵੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ—ਇਹ ਵਾਕ ਰਚਣ ਲਈ ਪੁੱਤ ਗਵਾਉਣਾ ਪੈਂਦੈ।”
ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਗਵਾਇਐ।ਇਸ ਸ਼ੌਕ ਲਈ ਉਹਨੇ ਕੁੱਟ ਖਾਧੀ। ਪੈਸਾ ਤਾਂ ਇੱਕ ਨ੍ਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਦੋਸਤ ਮਿਲੇ। ਮਰਾੜ੍ਹਾਂ ਆਲੇ ਮਾਨ ਵਰਗੇ, ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ ਵਰਗੇ। ਉਹਨੇ ਚੋਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਸਾਹਮਣੇ ਨੂੰ ਕਹਿਕੇ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਹੁਣ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਪਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਚੁੱਕ ਲਿਆਉਂਦੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਹੋ, ਠੱਗੀ ਕਹੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਮੂੰਹ।
ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਗਿੱਲ ਅੰਕਲ ਨੂੰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਗੀਤ ਜੋ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਸੁਣਨ ਦੀ ਰੀਝ ਜਾਗੀ। `ਮੋੜ ਦੇ ਨੀ ਮੇਰਾ ਰਾਂਝਣ ਮੈਨੂੰ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਫੋਨ ਆਇਆ। ਅੱਗੋਂ ਮਜ਼ਾਕੀਆਂ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਅੰਕਲ ਨੇ ਇਹਨੂੰ ਬਾਣੀਆ ਕਿਹਾ। ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਲਹਿਜਾ ਰੰਗੀਲਿਆਂ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਹੁੰਦੈ। ਜਿਵੇਂ ਸਤਿਆਰਥੀ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਅਸਾਇਨਮੈਂਟ ਰਾਈਟਰ ਆਖਦਾ ਸੀ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ। ਕੀ ਕਰਾਂ? ਮੈਂ ਅੰਕਲ ਲਈ ਜਾਨ ਹਾਜ਼ਰ ਕਰ ਸਕਦਾਂ, ਤੂੰ ਵੇਖ? ਉਹਨੇ ਝੱਟ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ।
ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਵਾਲਿਆਂ ਉਹਨੂੰ ਕਿਹਾ – ਹਰਭਜਨ ਮਾਨ ਨੂੰ ਬੁਲਾ। ਉਹਨੇ ਹਰਭਜਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਬਾਬੂ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਤੇ ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ ਬੁਲਾ ਲਏ।
ਬਾਬੂ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ। ਅਸੀਂ ਬੈਠੇ। ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਉਸਨੇ ਮਾਨ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੁੱਛਿਆ।
ਯਾਰੀ ਐ, ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਐ। ਇਹ ਤਾਂ ਬੜੀ ਛੋਟੀ ਗੱਲ ਐ।` – ਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਜੀਹਨੂੰ ਮੇਰੇ ਚਾਚੇ ਹੋਰੀਂ ਮਰਾੜ੍ਹਾਂ ਆਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਆ। ਉਸ ਨਾਲ ਉਹਦੀ ਯਾਰੀ ਆ। ਮਾਨ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗੀਤ ਦੀ ਆਤਮਾ ਥੋੜ੍ਹੇ ਬੰਦੇ ਸਮਝਦੇ ਨੇ, ਅਸ਼ੋਕ ਗੀਤ ਨੂੰ ਲੋਰੀ ਦਿੰਦੈ। ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ ਦਾ ਗਾਇਆ ਤੇ ਬਾਬੂ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਗੀਤ ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਸ਼ੋਸਲ ਮੀਡੀਏ ਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਵਿੱਚ `ਕਮੀਨਾ` ਸ਼ਬਦ ਸੀ। ਇੱਕ ਗੀਤਕਾਰ ਨੇ ਕਮੈਂਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਮੀਨੇ ਦੀ ਥਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਵਧੀਆ ਲੱਗਣਾ ਸੀ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਮਾਨ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ। ਮਾਨ ਸਾਬ੍ਹ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਕਿਹਾ – `ਉਹਨੂੰ ਕਹੀਂ ਬੁੜਾ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਮਰਿਆ ਸੀ।` ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਸੱਤ ਸਮੁੰਦਰ ਗਾਹੇ ਨੇ ਉਹਨੇ ਉਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹਨੂੰ ਜਚਿਆ।
ਉਹ ਨਾਥ ਐ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ ਘਰ ਭੁੱਲਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਥ। ਸੁੰਦਰਾਂ ਉਸ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਐ। ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਕ ਕੇ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ।
ਤੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਨੀ ਪੈਰ ਚੰਗੇਰੇ ਨਾਥ ਦੇ
ਕਿਹੜੇ ਰੂਪ ਦੀਆਂ ਤੂੰ ਕਰਦੀ ਏ ਵਡਿਆਈਆਂ।

ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ……

ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ ਬੁਲਾਉਣਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਮਹਿੰਦਰਪਾਲ ਤਾਏ ਨੇ ਉਹਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਕਲੀ ਭੇਜੀ, ਬੜਾ ਸਿੱਧੀ ਤੇ ਸਾਦਾ।
ਲੱਥ ਗਏ ਜ਼ਮਾਨੇ, ਚਰਖੇ ਟੇਰਨ ਚੱਕੀਆਂ ਦੇ
ਨਾ ਕੋਈ ਸੱਜ ਵਿਆਹੀ ਲੈਂਦੀ, ਸਿਰ ਫੁਲਕਾਰੀ
ਪੱਗਾਂ ਸ਼ਮਲੇ ਵਾਲੀਆਂ, ਕੈਂਠੇ ਨੱਤੀਆਂ ਸੋਂਹਦੇ ਸੀ
ਵਿਰਸਾ ਭੁੱਲਦੀ ਜਾਂਦੀ, ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਸਾਰੀ।
ਮੈਂ ਫੇਸਬੁੱਕ ਸੁਨੇਹਾ ਬਾਂਸਲ ਸਾਬ੍ਹ ਕੋਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ-
‘ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਾਂਗਾ।’
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਲੀ ਨੂੰ ਜੀਤ ਜਗਜੀਤ ਤੋਂ ਇਗਲੈਂਡ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਲਾਈਵ ਗਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਗੀਤ ਲਿਖ ਕੇ ਬਾਂਸਲ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ-
‘ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਾ ਨਿੱਤ ਪੰਜਾਬ ਸਿਓਂ’
ਉਹਦੇ ਐਸਾ ਦਿਲ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਤੇ ਕੰਪੋਜੀਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰੀਆ। ਉਹਦੀ ਬੇਬਾਕੀ ਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਪਿਆਰੀ ਲੱਗਦੀ ਆ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜੋ ਤਾਂ ਆਖਦੈ ਇਹ ਤੇਰੇ ਹਾਣ ਦੀਆਂ ਨਹੀਂ, ਛੱਡ ਪਰਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲਿਖ। ਉਸ ਕੋਲ ਅਨੇਕਾਂ ਫਿਕਰ ਨੇ। ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਕਈ ਵਾਰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਫੋਨ ਕਰਦੈ –
‘ਮੈਂ ਮਾਨਸਾ ਆਲਾ ਅਸ਼ੋਕ ਬੋਲਦਾ, ਹੋਰ ਠੀਕ ਐ’।
‘ਅੱਛਾ ਢਿੱਲੋਂ ਐ ਦੱਸ ਆਹ ਗੀਤ ਸੁਣ ਲਿਆ, ਕਿਵੇਂ ਲੱਗਿਆ।’
ਕਿੰਨਾ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਬੋਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ – ਗੀਤਾਂ ਬਾਰੇ, ਗਾਇਕਾਂ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਫਿਲਮਾਂਕਣ ਬਾਰੇ। ਮੇਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗੀਤ ‘ਕਣਕਾਂ ਤਰੇਲੀਆਂ’ ਉਹਨੇ ਫੇਸਬੁੱਕ ਤੇ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਸੀ-
ਇਸ਼ਕ ਤਾਂ ਕਹੇ, ਮਾਰ ਅੰਬਰੀਂ ਉਡਾਰੀ
ਪਰ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇੜੀਆਂ ਦਾ ਡੰਗ ਵੇ
ਸੂਰਜ ਦੀ ਲੋਅ ਨਾਲ, ਕਣਕਾਂ ਤਰੇਲੀਆਂ ਦੇ
ਹੁਸਨ ਚੋਂ ਉੱਡ ਜਾਂਦੈ ਰੰਗ ਵੇ
ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ- ‘ਢਿੱਲੋਂ ਭਰਾਵਾ ਤੇਰਾ ਕਣਕਾਂ ਤਰੇਲੀਆਂ ਗੀਤ ਪੜ੍ਹਿਐ। ਓਹ ਹੋ ਹੋ ਹੋ। ਸਵਾਦ ਆ ਗਿਆ ਸੱਚੀਂ। ਰੁੱਗ ਭਰ ਲਿਆ। ਤੂੰ ਓਹ ਗੋਲੀ ਐ ਜਿਹੜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰੋਕੇ ਫਿਰ ਵੀ ਨ੍ਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ। ਯਰ ਐ ਸੁਣ ਐਨੇ ਭਾਰੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਗਾਊ।’
‘ਬਾਂਸਲ ਸਾਬ੍ਹ ਆ ਇੱਕ ਗੀਤ ਲਿਖਿਐ ਸੁਣੋਗੇ।’ – ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
‘ਤੇਰਾ ਨ੍ਹੀਂ ਸੁਣਾਂਗੇ ਹੋਰ ਕੀਹਦਾ ਸੁਣਗੇ, ਸੁਣਾ।’
ਮੈਂ ਬੋਲਣ ਲੱਗਿਆ-
ਰਗਾਂ ਅੰਦਰ ਜੋ ਮਚਲਦੈ ਆਸ਼ਕਾਂ ਦੇ
ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੱਚ ਹੁੰਦੈ ਜਾਂ ਬਲਦਾਨ ਹੁੰਦੈ
ਇਹ ਤਾਂ ਚਾਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ ਜਾ ਖੜਦੈ
ਇਸ਼ਕ ਚੋਰੀ ਦਾ ਕਿੱਥੋਂ ਜਵਾਨ ਹੁੰਦੈ
ਤਵੀਆਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀਆਂ ਠੰਡੀਆਂ ਠਾਰਨ ਹੋਵਣ
ਖੜ੍ਹ ਸੱਚ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਾਕ ਬਣਦੈ
ਇਹ ਜ਼ਹਿਰ ਵੀ ਸੁਣਿਐ ਬਣੇ ਸਰਬੱਤ
ਰਾਗ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਜਦੋਂ ਸੁਕਰਾਤ ਬਣਦੈ
ਸੁਣਦਿਆਂ ਤੜਫ ਉੱਠਿਆ-
‘ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪਾਗਲ ਕਰੇਗਾਂ ਯਰ। ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਜੈਲਸੀ ਹੋ ਗਈ।’
ਮੈਂ ਡਰ ਗਿਆ। ਬਈ ਆ ਕੀ ਮਸਲੈ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂ?
‘ਯਰ ਤੂੰ ਐਨਾ ਸੋਹਣਾ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖ ਲੈਨੇ।’
ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ-
‘ਇਹ ਤਾਂ ਸੁਣਾਉਣ ਆਲਾ ਗੀਤ ਆ ਢਿੱਲੋਂ। ਸੰਗੀਤ ਤਾਂ ਏਹਨੂੰ ਮਾਰਦੂ। ਜਿਵੇਂ ਦੇਬੀ ਗਾਉਂਦੈ, ਸ਼ੋਰ ਬੰਦ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਓਹ ਐ ਯਾਰ।’ ਓਹ ਜੀਹਦਾ ਕਰਦੈ ਦਿਲੋਂ ਕਰਦੈ। ਕਾਕੇ ਕਾਉਣੀ ਦਾ ਗੀਤ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲਾ ਗੇਟ ਰੀਲੀਜ਼ ਕਰਨ ਮਾਨਸਾ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤੇ ਬਾਂਸਲ ਗਏ। ਪਾਤਰ ਸਾਬ੍ਹ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਸੀ ਮੈਂ ਸਟੇਜ ਸੰਚਾਲਨ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰਜਿੰਦਰ ਦੇ ਘਰ ਅਜੇ ਅੱਪੜੇ ਸੀ ਰਜਿੰਦਰ ਫਾਇਨਟੋਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ –
‘ਤੈਨੂੰ ਏਹਦੇ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਹੀ ਗਿਆ ਹੋਣੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਦੱਸਾਂ ਇਹ ਸਿਰੇ ਦਾ ਗੀਤਕਾਰ ਐ।’
ਐਨਾ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮੇਰਾ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਗੀਤ ਉਹਨੇ ਰਜਿੰਦਰ ਨੂੰ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਸੁਣਾਇਆ। ਕਹਿੰਦਾ ਰਜਿੰਦਰ ਸੁਣ-
ਰਾਂਝਿਓ ਬਣਾਵੇ ਚਾਕ ਰੇਤਾ ਪੈਰ ਦਾ
ਸਰਬੱਤ ਬਣ ਜਾਵੇ ਚੜੀ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ
ਬਚਿਆਂ ਨਾ ਮੁੰਡਾ ਜੋ ਵੀ ਧੱਕੇ ਚੜਿਆ
ਫਨੀਅਰ ਨਾਗ ਜਿਹਾ ਡੰਗ ਜੱਟੀ ਦਾ
ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਿੱਕ ਉੱਤੇ ਫਿਰੇ ਮੇਲਦੀ
ਫਸਲ ਸੁਨਹਿਰੀ ਜਿਹਾ ਰੰਗ ਜੱਟੀ ਦਾ
ਸੁਣਦਿਆਂ ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕਾਕੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬੰਨੀ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਸੱਚੀਓਂ ਗੀਤਕਾਰ ਹੋਵਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਚ ਓਹ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਐ।

ਆਖਰੀ ਗੱਲ…

ਗੀਤ ਕਿਸਦਾ ਹੈੇ, ਕਦੋਂ ਆਇਆ, ਕੀਹਨੇ ਗਾਇਆ ਇਹਦੇ ਬਾਰੇ ਉਹਦਾ ਗਿਆਨ ਵਸੀਹ ਐ। ਪੜ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਐ। ਪੀ-ਐੱਚ. ਡੀ ਤਾਂ ਬੜੀ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਐ। ਇਹ ਵਾਕ ਲਿਖਦਿਆਂ ਦੀਦ ਦੀ ਗੱਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੀ ਐ ਜਿਹੜੀ ਉਸਨੇ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪੁੱਛੀ ਸੀ। `ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ ਤੇ ਸਾਡੇ ਅਧਿਅਕਾਪਕ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ – ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਤੁਸੀਂ ਪੀ-ਐੱਚ. ਡੀ. ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ? ਬੋਲੇ – ਕੋਈ ਦਿਨ ਆਏਗਾ, ਲੋਗ ਕਹੇਂਗੇ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੀ-ਐੱਚ. ਡੀ. ਨਹੀਂ ਥੇ।`

….ਸਮਾਪਤ…

ਰਫ਼ੀਕ, ਮੈਨੂੰ ਨਨਕਾਣੇ ਲੈ ਚੱਲ…. ਮੈਂ ਪੱਗਾਂ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਦੇਖਣੇ ਆ

ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਦਰਦ ਇਸ ਕਦਰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਪੱਗ ਮਰਨ ਤੱਕ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਰੱਖੀ

ਕਿਸ ਗੱਲ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ? ਕਿਹੜਾ ਮਾਅਰਕਾ ਮਾਰ ਲਿਆ ??

ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹਰ ਜੀਵ, ਬੂਟਾ, ਮਨੁੱਖ ਆਜਾਦੀ ਲੋੜਦੈ। ਪਿੰਜਰੇ ‘ਚ ਕੈਦ ਤੋਤੇ, ਚਿੜੀਆਂ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅੰਬਰੀਂ ਉੱਡਣਾ ਲੋਚਦੇ ਹਨ ਪਰ ਤਾਕਤਵਰ ਧਿਰ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨਿਤਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਦੈ। ਗੁਲਾਮੀ ਖਿਲਾਫ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਿਰੰਤਰ ਆਪਣੇ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ 1947 ਵੇਲੇ ਹੋਏ ਭਿਆਨਕ ਉਜਾੜੇ, ਕਤਲੇਆਮ, ਲੁੱਟ ਖੋਹ, ਆਪਣਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਵਿੱਛੜਣ ਵੇਲੇ ਦਾ ਵਿਰਲਾਪ ਕੰਨਾਂ ‘ਚ ਕੁਰਬਲ ਕੁਰਬਲ ਕਰਨ ਲੱਗਦੈ। ਇੱਜ਼ਤਾਂ ਦੀ ਚੀਰਫਾੜ ਦਾ ਦੁੱਖ, ਆਪਣਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣਿਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਕਿਹੜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਸਨ?? ਇਹ ਸਵਾਲ ਅੱਜ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਚਿੜਾਉਂਦੇ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਕੰਧ ਸਾਂਝੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਸੰਦ-ਸੰਦੇੜੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਏ ਮੋਘਰਿਆਂ ਥਾਈਂ ਦਾਲ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕੌਲੀਆਂ ਦੇ ਵਟਾਂਦਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਕੌਣ ਖੂਨ ਦੀ ਰੰਗਤ ਦੇ ਗਿਆ?

ਸੋਚ ਕੇ ਦੇਖੋ ਕੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਵਚਨਾਂ ‘ਤੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਘੜੰਮ ਚੌਧਰੀ ਕਿੰਨੀ ਜ਼ਹਿਰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੋਈ ਬੈਠੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਚ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਬੀਜੇ ਬੀਜ ਕਿਵੇਂ ਅਮਰਵੇਲ ਬਣ ਕੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਗਏ। ਅੱਜ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਾ ਚੁਟਕੀ ਮਾਰਿਆਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਟੱਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ 75 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਆਸਤ ਕਿੰਨੀ ਕਰੂਪ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਸਨੇ ਘਰ ਘਰ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਥੋਹਰ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ? ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ, ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ, ਅਮੁੱਲੀਆਂ ਸਾਂਝਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਆਪੋ ਆਪਣੀਆਂ ਝੋਲੀਆਂ ‘ਚ ਪੁਆ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਾਲਾ ਛੁਣਛੁਣਾ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ? 

ਬੇਸ਼ੱਕ ਓਹ ਦਰਦੀਲਾ ਦੌਰ ਸਾਡੇ ਦਾਦਿਆਂ ਬਾਬਿਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਲੰਮੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਹਾਉਕਿਆਂ ਹਟਕੋਰਿਆਂ ਭਰੀਆਂ ਵੀਡੀਓ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਨਸ਼ਰ ਹੋਈਆਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਦਿਲ ਪਾਟ ਜਾਂਦੈ। ਕਿਵੇਂ ਅੱਜ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਪਿੰਡਾਂ, ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਖੇਤਾਂ, ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਖੂਨ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਰੋਂਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਹੜੀ ਆਪਣਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ‘ਚ ਗੁੰਨ੍ਹੀ ਹੋਵੇ। 

ਤਿੰਨ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗਲਾਸਗੋ ਆ ਕੇ ਵਸਿਆ ਤਾਂ ਮਿਲੇ ਦੋ ਸਖਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਇਉਂ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਓ ਦਾਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਆਪਣੇ ਕੰਨੀਂ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹੋਵਾਂ। ਪਹਿਲਾ ਸਖਸ਼ ਸੀ ਅਬਦੁਲ ਕਯੂਮ ਨਾਂ ਦਾ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਵੀਰ। ਉਹਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜਿਹੜਾ ਮੋਹ, ਅਪਣੱਤ ਕਯੂਮ ਵੱਲੋਂ ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ‘ਤੇ ਉੱਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਸੀ ਕਿ ‘ਉਜਾੜੇ’ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡਾ ‘ਭਰੱਪਾ’ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ? ਕਯੂਮ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਮਿਜਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਕੋਏ ਅੱਥਰੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਨਾ ਸਕੇ। ਕਯੂਮ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ “ਸਾਡਾ ਜਗਰਾਵਾਂ ਕੋਲ ਪਿੰਡ ਸਵੱਦੀ ਚੰਗਾ ਖਾਸਾ ਪਰਿਵਾਰ, ਕੰਮਕਾਰ ਸੀ। ਉਜਾੜਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਟੋਭਾ ਟੇਕ ਸਿੰਘ ਜਾ ਕੇ ਵਸਣਾ ਪਿਆ। ਮੇਰੇ ਦਾਦਾ ਦਾ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਹਜਾ ਸੀ, ਪਿਆਰ ਸੀ। ਦਾਦੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਚ ਓਹ ਮੋਹ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਦਸਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਉੱਚੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਯਾਰਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ‘ਚ ਬਾਹਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰ ਕਰ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੈਰਾਂ ਮੰਗਦਾ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਦਾਦਾ ਨਿਜ਼ਾਮਦੀਨ ਜਿਉਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਸਵੱਦੀ ਤੋਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀ ਪੱਗ ਹੀ ਬੰਨ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ। ਕੋਈ ਦੂਜੀ ਪੱਗ ਖਰੀਦੀ ਵੀ ਨਾ”

ਆਪਣੇ ਦਾਦੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਕਯੂਮ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਕਾਊਂਟਰ ‘ਤੇ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਇਬਾਰਤ ਜਿਹੀ ਲਿਖਦਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਗਿੱਲੇ ਹੋਏ ਕੋਏ ਛੁਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। 

“ਮਨਦੀਪ ਬਾਈ, ਮੇਰੇ ਅੱਬਾ ਨੂੰ ਦਾਦੇ ਨੇ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਰਫੀਕ ਮੈਨੂੰ ਨਨਕਾਣੇ ਲੈ ਚੱਲ, ਮੈਂ ਪੱਗਾਂ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਦੇਖਣੇ ਆ।” 

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਬਾਗੀ ਬਿਰਤੀ ਦੇ ਸ਼ਾਇਰ ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਿਆ। ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਰਾਏਕੋਟ ਦਾ ਸੀ। ਉਹੀ ਦਰਦ, ਓਹੀ ਆਪਣਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਹੈਰਾਨੀ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ‘ਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਛਾਪਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦਿਆਂ ਬੋਲੇ, “ਮਨਦੀਪ, ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਖੀਰ ‘ਚ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਰਾਏਕੋਟੀ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖਣਾ।”

ਸੂਏ ਕੱਸੀਆਂ ‘ਚ ਤੈਰਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਉਮਰੇ ਤੱਕ ਬੈਠਾ ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਅਜੇ ਵੀ ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਿਲ ‘ਚ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠਾ ਹੈ। 

ਅੱਜ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹਾਕਮ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਡੌਂਡਕਾ ਪਿੱਟਣ ਪਰ ਉਹ ਸਮਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ, ਪਿੰਡਿਆਂ ‘ਤੇ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। 

ਦੇਸ਼ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਭੁੱਖਮਰੀ, ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਦਲਦਲ ‘ਚ ਧਸਿਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਘਰ ਝੰਡੇ ਲਾਉਣ ਦੇ ਫੁਰਮਾਨ ਸੁਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਣ? ਇਉਂ ਲਗਦੈ ਜਿਵੇਂ ਭੁੱਖੇ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਾਗਜ਼ ‘ਤੇ ਰੋਟੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ।

– ਮਨਦੀਪ ਖੁਰਮੀ ਹਿੰਮਤਪੁਰਾ

ਬੀਬੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ

ਪ੍ਰੋ. ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਦਾ ਜਵਾਬ

ਸਰਬਜੀਤ ਸਿਆਂ ਧੰਨਵਾਦ, ਸ਼ੇਰਾਂ ਦਾ ਬਾਦਲਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾ ਤੇ ਘਰੀ ਬਠਾਓ ਦਾ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਰੁੱਕਾ। ਹੁਣ ਆਹ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵੀ ਪਹੁੰਚਾ ਦੇਵੀਂ, ਕਰਮਵਾਰ ਉੱਤਰ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਕਿਰਤ ਕਰਕੇ ਵਧੋ ਨਾ ਕਿ ਖੱਬੂ ਧਾਰਾ ਬਹੁਤੇ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਲੁੱਟ ਕੇ ਖਾਉ, ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਤੇ ਇੰਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਕੁੱਟਿਆ, ਕਦੀ ਸ਼ੇਰ ਕੁੱਟ ਖਾਂਦੇ ਦੇਖੇ ਨੇ। ਦੂਜੀ ਦਲੀਲ ਜੇਕਰ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਤਲਾਂਜਲੀ ਦੇ ਭੱਜੇ ਕਿਉ? ਸੰਭਾਲਦੇ ਉਥੇ ਅਸੀਂ ਗਰੀਬੀ ਕਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਆਏ ਹੁਣ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਦੇ ਹਾਂ। ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਲੁੱਟ ਲਏ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਕੁੱਟ ’ਤੇ ਕੀ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਹ-ਸੱਠ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਧਨਾਢ ਬਣ ਗਏ ਪਰ ਬਾਦਲ ਸਾਹਬ ਜੋ 80 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਸਿਆਸਤ ਕਰਕੇ ਫਾਡੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਵੀ ਬਾਹਰੋਂ ਵਪਾਰਕ ਡਿਗਰੀ ਪੜ੍ਹਕੇ ਉਥੇ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡਾ ਹੀ ਖੇਡਦਾ ਕਿਉਕਿ ਸਿਆਸਤ ’ਚ ਭੁੱਖੇ ਮਰਨਾ ਹੀ ਵਡਿੱਤਣ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ ਪੇਂਡੂ ਤਾਂ ਇੰਨਾ ਨੂੰ ਸੀਰ੍ਹੀ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੁੱਖੀ ਰੋਟੀ ਦੇਈਏ ਤੇ ਦੱਬ ਕੇ ਕੰਮ ਲਈਏ, ਸਿਆਸੀ ਗਰੀਬ ਹੋਣ ਤੇ ਸਾਡੇ ਅਗੇ ਹੱਥ ਅਡੱਣ। ਹੋਰ ਸੁਣੋ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿਉ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹਾਂ ਦੇਵੋ। ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਸਿਰਮੋਰ ਮੰਨਿਆ ਪਰ ਦਾੜੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿੱਖੀ ਨਹੀਂ, ਹਰਿਕਿਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਜੀਤ ਵੀ ਪੱਗੜੀਧਾਰੀ ਸੀ। ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੰਦੇ ਹਨ ਇੱਕ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੂਜੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੀ, ਅੱਜ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਟਿੱਡੀ ਦਲ ਭਗਦੜ ਹੀ ਮਚਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪਏ ਦੇ ਠੇਡਾ ਮਾਰਕੇ ਜੀ, ਮੈਂ ਵੀ ਕੁੱਟ ਕੇ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਚੂਰੀ ਖਾਣੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।

ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਵਾਂਗੂੰ ਜਬਾੜ੍ਹੇ ਮੌਦਲੇ ਨੀ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਨਹੀਂ ਉਹ ਵੀ ਕਈਆ ਦੇ ਬੁਥਾੜੇ ਭੰਨਣ ਹੱਡ-ਗੋਡੇ ਸੇਕਣ ਪੱਟੀਆਂ ਬਨਾਉਣ ਮਾਲਸ਼ਾ ਕਰਾਉਣ ਤਾਂ ਟਿਕਣ। ਰਹੀ ਗੱਲ ਬਾਦਲਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਦੀ ਜਿਹੜੀਆਂ ਬੂਰੀਆ ਬਾਦਲਾਂ ਖੋਹੀਆ ਨੱਥ-ਮਸ਼ਲੀਆ ਲਾਈਆ, ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਕਲੇਮ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੋ, ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਬੈਠਾ ਹੈ ਸਭ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਕਰਨ ਕਾਮਰੇਡ ਹੈ। ਸਭ ਮੁੜਵਾ ਦੇਉ ਲੁੱਟਿਆ ਖਜ਼ਾਨਾਂ, ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਭੜਾਸ ਕੱਢੋ ਅਗਲੇ ਵੀ ਮੋੜ ਦੇਣ ਭਾਜੀ ਜੱਥੇਦਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਦਾਰਾ ਹੈ, ਕਚਹਿਰੀ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਜ਼ਾ ਲਾਵੇ। ਨਾਲੇ ਕਚਹਿਰੀ ’ਚ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆ ਦੇ ਵਕੀਲ ਝਗੜਦੇ ਨੇ ਨਾ ਕਿ ਲੋਕ। ਜੀ ਮੁਲਜਮ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਕਰੋ ਕਿਹੜੀ ਸਦੀ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਵਸਦੇ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਬਾਬੇ ਆਦਮ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਦੁਘੜੀਆ ਸਿਆਸੀ ਵੀ ਬੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਲਾਹਾਂ ਲੈਣੇ ਸ਼ੈਤਾਨ। ਯੂ.ਕੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜੇ ਕਿਧਰੇ ਇੰਨੀ ਸੇਵਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਰਨ ਕੰਮਕਾਰ ਕਰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੋਣਾ ਅੰਤ ’ਚ ਸਰਕਾਰ ਬਦਲੀ, ਕੁੱਝ ਨੀਤੀਆਂ ਵੀ ਜੋ ਇੰਨਾ ਪੁਰਾਣੇ ਖੁੰਡਾਂ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਟੋਰੀ ਸੀ ਲੋਕ-ਮਾਰੂ ਲਾਗੂ ਕਰੀ ਰੱਖੀਆਂ ਹੁਣ ਰੋਂਦ ਕਰਨ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਤਾਂ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਛੜੇ ਕੱਟਣ ਨੀ ਦਿੰਦੇ ਨਾਲੇ ਬੋਲੀ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣੀ ਹੀ ਪੈਣੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਨਿਸਟਰ ਤਾਂ ਖੱਬਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਵਿਚਾਲੇ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਨ ਦੀ ਸੋਚ ਹੈ, ਕਾਮਯਾਬ ਕਿਨਾ ਕੁ ਆਹ ਜੋ ਭਾਂਬੜ ਮਚਾ ਰਹੇ ਨੇ ਕਤਲ ਅੱਗਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਹਥੋਪਾਈ ਇਹ ਕੌਣ ਹਨ ? ਸਭ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਹਾਲਤ ਸੁਖਾਵੇ ਨਹੀਂ ਚਿੰਤਕ ਹਨ। ਹੰਭਲੇ ਮਾਰੋ ਸਥਿਰਤਾ ਆਵੇ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੋਵੇ ਜੀਵਨ ਸੁਖਾਲਾ ਹੋਵੇ।

– ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ
ਸਾਊਥਾਲ

ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਹੂ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਜੋ ਔਕੜਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣੀਆਂ ਪਈਆਂ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣਾ ਪਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਭਣੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਵੇ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਦੁੱਤੀ ਮੋਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਟਵਾ ਕੇ ਸੰਕਟ-ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਆਤਮ-ਉਤਸਰਗੀ ਸਾਧਕਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਜਿਗਿਆਸੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਚਰਿੱਤਰਗਤ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਕਰਣ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਧਰਮ-ਸਾਧਕ ਧੰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੁਨਾਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਕੈਬੋਵਾਲ, 1701 ਬਿ. ਨੂੰ ਐਤਵਾਰ ਚੇਤਰ ਸੁਦੀ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ (10 ਮਾਰਚ 1662 ਈ. )ਨੂੰ ਮਾਈ ਦਾਸ ਤੇ ਮਾਤਾ ਮਧੁਰੀ ਬਾਈ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਮਨੀਆ ਰਖ ਦਿੱਤਾ। ਆਪ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਹੋਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਆਪ ਦੇੇ ਦਾਦਾ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧਾ ਸਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ, ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 12 ਭਰਾ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਗਿਆਰਾਂ ਭਰਾ ਪੰਥ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕੱਲੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਦਾਦਾ ਸ਼ਹੀਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੇਤ ਇਹ 11 ਭਰਾ ਸਹੀਦ, 10 ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 7 ਪੁਤਰ ਤੇ ਅਗੋਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕੁਲ ਮਿਲਾ 29 ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਹਨ।

    13 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਆਯੂ ਵਿੱਚ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸੰਗ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਕੀਰਤਪੁਰ ਆਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਰ੍ਹੇ ਰਹੇ। ਸਾਰਮੌਰ (ਸਿਰਮੌਰ) ਦੇ ਰਾਜੇ ਫਤਹ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1745 ਬਿ. (ਸੰਨ 1688) ਦੇ 18 ਅਸੂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਪਰ ਧਾਵਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਮੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਲੇਖਯੋਗ ਹੈ।

ਕਹਿਲੂਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ਨੇ ਸੰਕਟ ਬਣਨ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਦੌਣ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਗਏ। ਸੰਮਤ 1747 ਸੰਨ 1691 ਦੇ ਚੇਤਰ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 22 ਨੂੰ ਹੋਏ ਨਦੌਣ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਚੋਣਵੇਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਨਦੌਣੋਂ ਪਰਤਣ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਦੀਵਾਨਗੀ ਦੀ ਪਦਵੀ ਬਖਸ਼ੀ।

    ਸੰਮਤ 1783 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਤੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਮਨੀ ਰਾਮ ਤੋਂ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ।ਸੰਮਤ 1752 ਬਿ. (1695 ਈ.) ਵਿੱਚ ਹੁਸੈਨ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਹੋਏ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪ ਨੇ ਵੀ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ।

ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦ ਸੋਢੀ ਹਰਿ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੋਢੀ ਨਿਰੰਜਨ ਰਾਇ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ ।ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਾਇਤ ਸੰਗਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਆ ਕੀਤੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗੇ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਿਦਕੀ ਸਿੰਘਾਂ-ਭਪਤਿ ਸਿੰਘ, ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ, ਕੋਇਰ ਸਿੰਘ, ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ-ਸਹਿਤ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।ਆਪ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਮੀਣਿਆਂ ਵਲੋਂ ਪਾਈਆਂ ਕੁਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਭਰਪੂਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਕੀਤਾ।

ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਛੇ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਬਣ ਗਏ। ਇੱਕ ਧੜਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੀਆਂ (ਤੱਤ ਖਾਲਸਾ-ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ) ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਧੜਾ ਬੰਦਈ ਖਾਲਸਾ ਸੀ ਜੋ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਗਿਆਰਵਾਂ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਧੜੇ ਦਾ ਨੇਤਾ ਮਹੰਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਖੇਮਕਰਨੀਆਂ ਸੀ।ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ।

ਸੰਮਤ 1790 ਬਿ. (1733 ਈ.) ਦੀ ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਪੁਰਬ ਨੇੜੇ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਾਮੀ ਸਿੰਘਾਂ ਸੂਬਦਾਰ (ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ) ਨਾਲ ਗੱਲ ਤੋਰੀ।ਉਸ ਨੇ ਮੇਲੇ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਬਦਲੇ ਜਜ਼ੀਆ (ਕਰ) ਮੰਗਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜਜ਼ੀਏ ਦੀ ਰਕਮ ਮੇਲੇ ਉਪਰੰਤ ਦੇਣੀ ਪੱਕੀ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਰਤੇ। ਚਿੱਠੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸਦਾ ਪੱਤਰ ਭੇਜੇ ਗਏ। ਇਧਰ ਮੀਣਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਂਦਾਂ ਗੁੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ।

     ਲਾਹੌਰ ਨਿਵਾਸੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲਿਖਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਵਰਜ ਦਿੱਤਾ। ਫਲਸਰੂਪ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਤ ਬਹੁਤ ਘਟ ਚੜ੍ਹੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਕਰ ਦੀ ਰਕਮ ਅਦਾ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ।

    ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਕਰ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਵਾਬ-ਤਲਬੀ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਈ ਭੂਪਤਿ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਲਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਭੇਜਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਦਸਿਆ ਤੇ ਇਹ ਰਕਮ ਵਿਸਾਖੀ ਪੁਰਬ ‘ਤੇ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।ਸੂਬੇ ਨੇ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਕਸਮ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਰਸਪਰ ਮੇਲ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇਣੇ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ। ਦੋਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪਰਤ ਕੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੱਸੀ।

ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਪੁਰਬ ਆ ਗਿਆ। ਜੁਝਾਰੂ ਖਾਲਸਾ ਦੂਰ ਰਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਬਰ ਮਿਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਕਿ ਲਖੂ (ਲਖਪਤ ਰਾਇ) ਨਾਂ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਲਈ ਫੌਜ ਸਹਿਤ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਠਹਿਰਾ ਰਖਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿਅਰਥ ਸਿੱਧ ਹੋਈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਸਭ ਵੈਰੀਆਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੰਨ ਭਰੇ ਕਿ ਬੁਕਲ ਦੇ ਸੱਪ ਵਰਗੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫਲਸਰੂਪ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਨਾਮੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਲੈ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਦੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਫੜ ਲਏ ਗਏ ਅਤੇ ਸਭ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰ ਬਾਰ ਲੁਟ ਲਏ ਗਏ।ਸਭ ਪਾਸੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮਚ ਗਿਆ। ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਕੂਲ ਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਸੁਖਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੈਪੁਰ ਵੱਲ ਚਲ ਗਏ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਮਿੱਟੀ, ਹੱਡ, ਚੰਮ ਆਦਿ ਨਾਲ ਪੂਰ ਦਿੱਤਾ।

ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਜ਼ੇਲਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਤਪ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਸੁਣਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਸੂਬੇ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਪਾਸ ਨਿੱਤ ਸਿੱਖ ਆਂਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਕੜਾ ਦੇਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆਵੇਗੀ। ਪਰ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰੋਹ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ :-

ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਤਬ ਇਮ ਕਹਿਯੋ : ‘ਸੁਣੇ ਬਹਾਦਰ ਖਾਨ।ਨਿਸ ਦਿਨ ਬੋਲੋਂ ਝੂਠ ਤਉਂ, ਖਾ ਕੇ ਕਸਮ ਕੁਰਾਨ।198।

ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਖਾਨ ਜੀ।ਨਹਿ ਸਿੰਘਨ ਕਾ ਕਾਮ।ਕੱਟ ਜਾਏ ਅੰਗ ਅੰਗ ਭੀ, ਦੇਣਾ ਦਗਾ ਹਰਾਮ।199।

    ਹੋਰਨਾਂ ਮੁੱਖੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵੀ ਡੱਟ ਕੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਸੂਬੇ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਭੂਪਤਿ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮੁਹਕਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਚੈਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਅਉਲੀਆ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਆਦਿਕ ਮੁੱਖੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਸਹਿਤ ਬਹੁਤ ਕਸ਼ਟ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਅੰਤ ਸੰਮਤ 1791 (1734 ਈ.) ਹਾੜ ਸੁਦੀ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਸਹਿਤ ਨਿਖਾਸ ਚੌਂਕ (ਜਿਥੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਹੈ), ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕੱਟ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

    ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੇ 90 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਟਵਾਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਮਤ 1791 (1734) ਈ. ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਭੱਟ-ਵਹੀਆਂ ਸਹਿਮਤ ਹਨ।

– ਡਾ.ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੁਮਟਾਲਾ
001-9375739812 (ਯੂ.ਐਸ.ਏ)
ਵਟਸ ਐਪ-919417533060

ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੀ  25 ਜੂਨ, 1975 ਦੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਉਹ ਰਾਤ, ਹੱਡੀਂ – ਹੰਢਾਇਆ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ  ਦਾ ਕਾਲਾ  ਦੌਰ  …..ਬਲਜੀਤ ਬੱਲੀ

ਇਹ ਕਿੱਸਾ 25 ਜੂਨ, 1975 ਦੀ ਰਾਤ ਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਰਜਿੰਦਰਾ  ਬਠਿੰਡੇ ਵਿੱਚ ਬੀ ਏ ਫਾਈਨਲ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਛੁੱਟੀਆਂ ਸਨ। ਬੇਹੱਦ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸੀ।ਉਦੋਂ ਬਠਿੰਡਾ ਰੇਤ ਦੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰਿਆ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਨੁਮਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ।ਬੇਹੱਦ ਤੱਤੀਆਂ ਲੋਆਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਹਨ੍ਹੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਵਾਵਰੋਲੇ ਆਮ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਰੇਤਾ ਐਨਾ ਉਡਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਠਿੰਡੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਸਭ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਕੁੱਕਰੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ  ਨਗਰ ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡੇ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਗੋਨਿਆਨੇ ਮੰਡੀ ਪੁੱਜਾ।ਬੱਸ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕਾਲਜ  ਦੇ ਜੂਨੀਅਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਜਾ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ  ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਸਰਗਰਮ  ਕਰਿੰਦਾ  ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਸੂਬਾਈ ਪੱਧਰ  ਦਾ ਆਗੂ ਸਾਂ। ਉਦੋਂ  ਲੈਂਡ ਲਾਈਨ ਫ਼ੋਨ ਤਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੇ, ਮੋਬਾਈਲ ਫ਼ੋਨ  ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ  ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਖ਼ੁਦ  ਹੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ  ਅਜੋਕਾ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਿਚ ਕਾਲਜੀਏਟ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਅਕਸਰ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਤਾਂ ਵੀ ਠਹਿਰ  ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ  ਯੂਨੀਅਨ ਵਿਚ  ਸਰਗਰਮ  ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ  ਦੇ ਘਰ ਅਕਸਰ  ਹੀ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ  ਤੇ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਘਰੋਂ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਜੁ ਚੰਗਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

 ਉਸ ਦਿਨ  ਮੈਂ ਵੀ ਰਾਤ ਗੋਨਿਆਨੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ  ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਠਹਿਰਿਆ। ਗੱਪਸ਼ਪ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਸੌਂ ਗਏ । ਸਵੇਰੇ ਉਠਕੇ  ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਕੇ  ਮੈਂ ਬੱਸ ਫੜੀ ਤੇ ਬਠਿੰਡੇ  ਆ ਗਿਆ। ਉਂਝ ਉਨ੍ਹਾ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ 15-20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਆਮ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸੀ। ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ ਵਿਚਲੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡੇ ਵਾਲਾ ਮੇਰਾ ਕਾਲਜ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਬਠਿੰਡੇ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ. ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਸਵੇਰੇ 6 ਕੁ ਵਜੇ ਸਾਈਕਲ ਚੁੱਕਣਾ। ਲਹਿਰੇ ਖਾਨੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਕਾਲਜੀਏਟ ਦੋਸਤਾਂ ਕੋਲ ਰੁਕਣਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸਾਈਕਲਾਂ ਤੇ ਚੱਲ ਪੈਣਾ ਅਤੇ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ ਕਾਲਜ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣਾ। ਪਰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਬਠਿੰਡੇ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਕੋਲ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਗੋਨਿਆਨੇ ਜਾਂ ਆਉਣ ਲਈ ਮੈਂ  ਬੱਸ ਹੀ ਫੜੀ ਸੀ।
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਚਹਿਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਬਨਵਾਰੀ  ਹਲਵਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਇਹ ਸਵੀਟ ਸ਼ੌਪ ਸਾਡੇ ਪੀ ਐਸ ਯੂ ਦੇ ਕਰਿੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਕਾਮਰੇਡਾਂ  ਦੇ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਅਤੇ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਤੇ ਚੁੰਝ -ਚਰਚਾ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅੱਡਾ ਸੀ. ਰਾਜਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵੀ ਇਹ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਬਠਿੰਡੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਜਾਂ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਜ਼ਰੀ ਓਥੇ ਲਾਈਦੀ ਸੀ।

ਉਸ ਦਿਨ ਗੋਨਿਆਨੇ ਤੋਂ ਆਈ ਬੱਸ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡੇ  ਬੱਸ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਉੱਤਰਕੇ  ਵੱਲ ਅਜੇ ਮੈਂ  ਬਨਵਾਰੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਜਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ  ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਕਾਲਜਮੇਟ ਅਤੇ  ਪੀ ਐਸ ਯੂ ਦਾ ਕਰਿੰਦਾ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਦਮ ਮੈਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ  ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਿਆ  ਅਤੇ ਤ੍ਰਭਕ ਕੇ ਬੋਲਿਆ,” ਉਹ ਬੱਲੀ, ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ  ਮੌਜ ਨਾਲ ਫਿਰਦੈਂ, ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਤੈਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਲੱਭ ਰਹੀ ਐ ? ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ  ਨੇ ਛਾਪੇ  ਮਾਰੇ ਸੀ। ਥੋਡੇ ਘਰੇ ਰਾਮਪੁਰੇ  ਵੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਗਈ ਸੀ ਤੈਨੂੰ ਫੜਨ। ਹੋਰ ਕਈ ਥਾਈਂ ਛਪੇ ਪਏ ਨੇ, ਹੁਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੌਣ ਕਾਬੂ ਆਇਆ ਤੇ ਕੌਣ ਬਚਿਐ ?” ਉਹ ਇੱਕੇ ਸਾਹ ਹੀ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਕਹਿ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ,” ਪੁਲਿਸ ਕਾਹਤੋਂ ਛਪੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਐ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕੁਛ ਕੀਤਾ  ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਐਜੀਟੇਸ਼ਨ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਲੜਾਈ ਝਗੜਾ ਹੋਇਐ ?”

ਉਸ  ਨੇ ਦੱਸਿਆ  ਕਿ ਕੋਈ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਲੱਗੀ ਐ। ਕਹਿੰਦੇ ਐ ਇੰਦਰਾ  ਨੇ ਲਾਈ ਐ।
ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਬਾਹਰ ਸੀ ।ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ  ਦਾ  ਨਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ  ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੁਣਿਆ ਸੀ।ਇਸ  ਤੋਂ  ਪਹਿਲਾਂ 1965  ਅਤੇ 1971 ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਵੇਲੇ ਬਲੈਕ ਆਊਟ ਤਾਂ ਹੰਢਾਏ ਸੀ ਪਰ ਅਜਿਹੀ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੁਣਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਪੀ ਐਸ ਯੂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਰ ਕਈ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਪੁਲਿਸ  ਨੇ ਫੜੇ ਨੇ। ਫੇਰ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਬਚਦੇ-ਬਚਾਉਂਦੇ ਅਸੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਲੱਭਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦਾ 26 ਜੂਨ ਦਾ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਸਫ਼ਾ ਯਾਦ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ ਸਾਰਾ ਖ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਕੈਂਚੀ ਛਾਪ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ -ਸੈਂਸਰਡ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਧਰੋਂ ਉਧਰੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸਮਝ ਆਈ ਕਿ ਓਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ  ਨੇ ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਜਨਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ  ਲਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਲਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਕਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨ-ਡਿਫੈਂਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਰੂਲਸ (ਡੀ.ਆਈ.ਆਰ.)- ਲਾਕੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਐਕਟ ਹੇਠ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਬਹਾਨੇ ਵੀ ਦੋ ਸਾਲ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਏ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਅਤੇ ਪੀ ਐਸ ਯੂ ਦੇ ਕੁੱਝ  ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ‘ਤੇ  ਉਹੀ ਕਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨ -ਡੀ. ਆਈ. ਆਰ. ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੇਰੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤੇ  ਵੀ  ਡੀ. ਆਈ. ਆਰ. ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਤਿੰਨੇ ਕਾਫ਼ੀ  ਸਮਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਪਕੜ-ਧੱਕੜ ਅਤੇ ਛਾਪਿਆਂ ਕਾਰਨ  ਉਸ ਵੇਲੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ  ਬਹੁਤ ਖੌਫ਼ਜ਼ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਜਾਂ  ਸਾਡੀ ਯੂਨੀਅਨ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ  ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ  ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਗਰਮ-ਖ਼ਿਆਲੀ  ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ  ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਵੀ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਰਗੜੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਸੀ। ਫ਼ਾਰਮੂਲਾ ਇੱਕੋ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਕਰੋ। ਉਹਨਾ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੰਦ ਕਰੋ।

ਮੇਰੇ  ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਗੂ ਪਿਰਥੀਪਾਲ  ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਤੇ ਵੀ ਪੂਰਾ ਪੁਲਿਸ ਕਹਿਰ ਵਰਤਿਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪਟਿਆਲੇ-ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਆਗੂ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਚੰਦੂਮਾਜਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਅਹਿਮ ਕਰਿੰਦੇ ਵੀ ਫੜ ਕੇ ਸਲਾਖ਼ਾਂ ਪਿੱਛੇ ਬੰਦ ਕਰ ਗਏ ਸਨ।

ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ  ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਅਸੀਂ ਪੀ ਆਈ ਯੂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਵਰਕਰਾਂ ਰੂਪੋਸ਼ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਪਸ ਵਿਚ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ। ਗੁਪਤਵਾਸ ਵਿਚ ਹੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕੇ  ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ  ਵਰਗੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ  ਕਦਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਪੀ ਐਸ  ਯੂ ਨੇ ਵੀ ਕੀਤਾ। 
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ  ਨੇ  ਵੀ  ਆਪਣਾ  ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ  ਚਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। 

ਅਸੀਂ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ  ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲੜਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਲਈ  ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਪੋਸਟਰ ਕਾਲਜਾਂ  ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਉਂਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਪੁਲਿਸ  ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗੇ।ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ  ਰੋਸ ਰੈਲੀਆਂ ਵੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਪੀ ਐਸ  ਯੂ ਦੀ ਸਟੇਟ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪਿਰਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਤਾਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਮੈਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਕੁਝ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੇਤਾ ਰੂਪੋਸ਼ ( ਅੰਡਰਗ੍ਰਾਊਂਡ ) ਹੀ ਰਹੇ। ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਯਸ਼ ਪਾਲ, ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਤੇਜਿੰਦਰ ਪਾਲ, ਜੀਜਾ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਚਮਨ ਲਾਲ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ( ਹੁਣ ਪ੍ਰੋ. ਚਮਨ ਲਾਲ ) ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।

ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ  ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤੰਗ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਲੁਕ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ ਸੀ । ਪਰ  ਸਾਲ- ਛੇ ਮਹੀਨੇ  ਬਾਅਦ  ਕੁਝ ਢਿੱਲ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਲੱਗਿਆ  ਡੀ ਆਈ ਆਰ  23 ਮਾਰਚ 1977 ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਐੱਮਰਜੈਂਸੀ ਚੁੱਕੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਸਮਾ ਕਾਲਜ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਭੁੱਲ ਯਾਦ ਬਣਿਆ ਹੋਇਐ ਅਤੇ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਇਹ ਯਾਦ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

( ਜੂਨ, 2011 ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ 25 ਜੂਨ 2016 ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ )

ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਤੇ ਲੋਕ ਏਕਤਾ ਜਿੰਦਾਬਾਦ

ਐਤਕੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੌਣਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ

ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਜਿਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੇ ਬੈਠਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨਾਲ ਮੋਹ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਆ ਗਈ। ਜਿੱਤਦੀ ਪਾਰਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਂ, ਜਿੱਤਦੇ ਵਿਧਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ! ਜਿੱਤਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਲੋਕ ਲਹਿਰਾ ਤੇ ਲੋਕ ਏਕਤਾ। ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਪਾਵਰ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ, ਇਹ ਪਾਵਰਾ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਖੋਹ ਲੈਣੀਆਂ ਹਨ।

ਇੱਕ ਉਹ ਉਮੀਦਵਾਰ ਜੋ ਮੋਜੂਦਾ ਸੈਂਟਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਇੱਕ ਉਹ ਉਮੀਦਵਾਰ ਜੋ ਸਟੇਟ ਦੀ ਮੋਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਤੀਸਰਾ ਉਹ ਉਮੀਦਵਾਰ ਜੋ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਣ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅਗਵਾੜਾ ਤੱਕ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਤੱਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੌਂਸਲਰ ਬੈਠੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇ ਫੰਡ ਹੋਣ ਤੇ ਉਹ ਸਭ ਫਿਰ ਵੀ ਹਾਰ ਜਾਣ ਤੇ ਇੱਕ ਉਹ ਅਜਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰ ਜਿੱਤ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਦਾ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਐਮ.ਸੀ./ ਕੌਂਸਲਰ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਪੰਚ ਸਰਪੰਚ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਫੰਡ ਹੋਵੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਖਰੀਦਨ ਲਈ, ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਭਾਰੀ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਜਾਵੇ ਇਹ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਤੇ ਲੋਕ ਏਕਤਾ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੈ।

ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਮੋਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਬਿਲਕੁੱਲ ਨੇੜਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਕਰਮਜੀਤ ਅਨਮੋਲ ਉਹ ਇੰਨ੍ਹੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰੇਗਾ ਇਹ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਖਾਸ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਕੀ ਲੋੜ ਪੈ ਗਈ ਸੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ? ਜਿਸ ਦਿਨ ਕਰਮਜੀਤ ਅਨਮੋਲ ਨੂੰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੋਂ ਟਿਕਟ ਅਨਾਉਸ ਹੋਈ, ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨੋ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਲਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪਲਕਾਂ ਤੇ ਬੈਠਾਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਸਾਰ ਉਹ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜੇ ਉਸ ਨੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਵੀ ਸੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚੋਂ ਚੋਣ ਲੜਦਾ। ਉਹ ਦਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਸੀ ? ਕੀ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ? ਪਾਰਟੀ ਲਈ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਇੱਕ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵਰਕਰਾਂ ‘ਚੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ? ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅੰਦਰ ਖਾਤੇ ਕਈ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਸ ਸੀ ਪਰ ਕਿਸੇ ਮਜਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਕਈ ਕਿਸੇ ਲਾਲਚ ਕਾਰਨ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦਾ ਵੀ ਫਰੀਦਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਵਰਕਰ ਵੀ ਅੰਦਰ ਖਾਤੇ ਨਾਰਾਜ ਸਨ। ਦੂਸਰਾ ਕਿਸਾਨਾ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੋਧ, ਜੋ ਜਾਇਜ ਵੀ ਸੀ ਪਰ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਕਿਸਾਨਾ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਸ਼ਾਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਮ ਵੋਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਿਆ। ਵੋਟਾ ਤੋਂ 15 ਕੁ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸਾਹੋਕੇ ਦੀ ਹਵਾ ਬਣ ਚੱਲੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਫਰੀਦਕੋਟ ਉਸ ਦੇ ਪੇਕੇ ਸਨ ਤੇ ਮੋਗਾ ਉਸ ਦੇ ਸਹੁੱਰੇ। ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ ਉੱਪਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਜਦ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਲੋਆ ਵੱਲ ਲੋਕ ਝੁਕੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਭੁੱਲ ਕੇ ਸਿਰਫ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਹੀਰਾ ਘੱਤ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰ ਪਏ। ਜੋ ਲੋਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ, ਕਾਂਗਰਸ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਆਦਿ ਸਭ ਪਾਰਟੀਆ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਜਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਲੋਆ ਨਾਲ ਤੁਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਦਿਨ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਹ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਬਣ ਗਈ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ, ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਲਾਲਚ ਤੋਂ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਲੋਆ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਰਵਾਇਤੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰੇ ਫਿਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰਥ, ਮਜਬੂਰੀ ਜਾਂ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਾਲ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਲੋਆ ਨਾਲ ਫਿਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸੱਚ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਜਿਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਏਕਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉਹ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਕਹਾਉਦੇ ਥੰਮਾਂ ਨੂੰ ਡੇਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਏਕੇ ਦੀ ਬਰਕਤ ਲੋਕ ਏਕਤਾ ਤੇ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ।

ਕਲਾਕਾਰੀ ਜਜਬਾਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਬੜੀ ਨਿਰਦਈ ਹੈ। ਕਲਾਕਾਰੀ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਕੋਈ ਮੇਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਫਿਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਚੰਗੇ ਚੰਗੇ ਕਲਾਕਾਰ ਕਿਉਂ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰਵਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੇ-ਇੱਜਤੀ ਹੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੁੱਣ ਵਾਲੇ ਲੱਖਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਸਿਮਟ ਕੇ ਹਜਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਜਾਦੇਂ ਹਨ। ਕਰਮਜੀਤ ਅਨਮੋਲ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਫੈਨ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਜਿਸ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਉਸੇ ਦਿਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨੋ ਵਿਸਰ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਸਿਆਸਤ ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਥੇ ਖੜ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ। ਇਨੇ੍ਹ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਨਮੋਲ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਹਾਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਾਰ ਸਿਰਫ ਉਸ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਆਏ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਕਰਮਜੀਤ ਅਨਮੋਲ ਦਾ ਬਹੁੱਤ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਫਿਲਮੀ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰੀਅਤਾ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜੋ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਹੋਇਆ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਵੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਆਵੇਗਾ। ਇਕ ਸੁਪਰ ਸਟਾਰ ਗਾਇਕ ਹੋਵੇ ਤੇ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੜਣ ਨਾ ਦੇਣ। ਮੂੰਹ ਤੇ ਗਾਲਾ ਕੱਢਣ! ਗਾਇਕ ਹੁੰਦਿਆਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਨਣ ਲਈ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ੋਅ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਖਰੀਦਦੇ ਹੋਣ ਤੇ ਅੱਜ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵੀ ਨਾ ਦੇਣ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਾਮੋਸ਼ੀ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਟੋਗ੍ਰਾਫ ਲੈਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫੋਟੋਆਂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਤਰਲੋਮੱਛੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਕੰਜਰ ਜਾਂ ਨਚਾਰ ਲਿਖ ਕੇ, ਬੋਲ ਕੇ ਸੰਬੋਧਣ ਕਰਨ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੋਈ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਪਿਛਲੀ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਨਣ ਸਮੇਂ ਚੁਣੇ ਗਏ (ਐਮ.ਐਲ.ਏ.) ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਤੋਂ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਂ ਸਨ ਉਹ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਆਮ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਿਧਾਇਕ ਵੀ ਖਾਸ ਬਣ ਗਏ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿਰਦੀ ਜੁਡਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਾ ਸਕਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਧਾਇਕ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਗਲਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਅਹੁੱਦਾ ਖੁਸ ਜਾਵੇਗਾ। ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਬਹੁੱਤ ਸਾਰੇ ਪਾਰਟੀ ਵਰਕਰ ਅਹੁੱਦੇਦਾਰ ਤੇ ਵਲੰਟੀਅਰ ਆਪਣੇ ਵਿਧਾਇਕ ਦੀ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਝੂਠੀ ਖੁਸ਼ਾਮਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁੱਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਵੀ ਅਣਜਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤਾਂ ਉਹੀ ਖਸਾਮਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚਾਪਲੂਸ ਲੋਕ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾ ਦਾ ਹਰਜਾਨਾ ਤਾਂ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਹੀ ਭੁਗਤਨਾ ਪੈਦਾ ਹੈ। ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਬਦਲਾ ਲੈਦੇ ਹਨ, ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਵੋਟਰਾਂ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਵਿਧਾਇਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਐਮ.ਐਲ.ਏ., ਐਮ.ਪੀ. ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਵਰਾਂ ਸਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਜਿੰਨ੍ਹੀ ਮਰਜੀ ਧੰਨ ਦੌਲਤ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਲਵੋ, ਜਦੋਂ ਸਮੇਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਦਿਖਾਇਆ ਤਾਂ ਮਿੰਟਾਂ, ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਰਾਜਿਆਂ ਤੋਂ ਭਿਖਾਰੀ ਬਣਦਿਆ ਟਾਈਮ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।

ਖੈਰ! ਐਤਕੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੌਣਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। 400 ਪਾਰ ਵਾਲੇ 291 ਤੇ ਆ ਗਏ। 0-13 ਵਾਲੇ ਸਿਰਫ 3 ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਗਏ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਛੱਡ ਕੇ, ਜੁਮਲੇਵਾਜੀਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਪ੍ਰਾਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਵੋਟਰ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਜਿਹੜੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਝੂਠੇ ਵਾਅਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਵਰਾਂ ਅੱਗੇ ਝੁੱਕ ਜਾਣ। ਅੱਜ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁੱਫਤ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਕਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੇ ਬੈਠਾਉਣਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਉਹ ‘ਚਲਾ ਕੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਨਾ’ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨਾ ਸੁਧਰੇ ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦ ਵੋਟਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦਾ ਜੁਤੀਆਂ ਦੇ ਹਾਰਾ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਵੀ ਕਰਿਆ ਕਰਨਗੇ। ਐਤਕੀ ਦੇ ਚੌਣਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆ ਨੇ ਮਨ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਔਕਾਤ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਸਾਡੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਮੱਤ ਬਖਸ਼ੇ! ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਸਵਾਰਥ ਛੱਡ ਕੇ ਦੇਸ਼, ਪ੍ਰਾਂਤ, ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਹਲਕੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ।

– ਭਵਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪੁਰਬਾ
ਫੋਨ: 9988-92-9988

ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ

ਆਹ ਕਰਿਸ਼ਨ ਭਾਟੀਆ! ‘ਆਇਆ ਸੋ ਚੱਲਸੀ’

ਸੰਸਾਰ ’ਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਜੋ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਭਾਗ ਪਾ ਜਾਵੇ, ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਤੇ ਕਰਨਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੈ। ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਵਰਕਰਜ਼ ਅਦਾਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬੜੀ ਲਗਨ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਕੰਮਕਾਰ ਸੰਭਾਲਦੇ ਸਨ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਟਰੱਸਟੀ ਤੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੇ ਆਮ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮਪੀਊਟਰ ਸਨ ਬਸ ਟਾਈਪ ਰਾਈਟਰ ’ਤੇ ਠੁੱਕ ਠੁੱਕ ਕਰਦੇ। ਉਦੋਂ ਔਕੜਾਂ ਬੜੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਹੱਲ ਵੱਲ ਤ੍ਹਰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕਾਗਜ਼ ਪੱਤਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਣੀ ਹੱਸ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਸੁਭਾਅ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਹਸ-ਮੁੱਖ, ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਅਦਾਰਾ ਭਾਰਤੀ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਅਧਾਰ ਸੀ ਤੇ ਸਰਕਾਰੇ ਦਰਬਾਰੇ ਰਸੂਖ ਵੀ ਗੂੜ੍ਹਾ।

ਅੱਜ ਕਰਿਸ਼ਨ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਟਾਵੇਂ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ। ਸਭ ਪ੍ਰਸੰਸਕ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਲੋਕ ’ਚ ਜਾ ਵਿਰਾਜੇ, ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ, ਸਭ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸਨ। ਹਰ ਔਕੜ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਵਿਚਰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਕਿਤੇ ਤੱਤਪਰ ਸੀ, ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਨਉ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾਂ ਤਾਂ ਵਰਕੇ ਭਰਨਗੇ, ਅੱਜ ਕਰਿਸ਼ਨ ਭਾਟੀਆ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਕੁੱਝ ਅੱਖ਼ਰ ਭੇਟ ਕਰਨੇ ਆਪਣਾ ਭਗਤੀ-ਭਾਵ ਫ਼ਰਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਨਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਰ, ਸਬੰਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਸਕਾਂ ਨਾਲ ਦੁੱਖ ’ਚ ਸ਼ਰੀਕ ਹੁੰਦੀ ਅਰਦਾਸੀ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਰਨਾਂ ’ਚ ਨਿਵਾਸ ਪਿੱਛੇ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਰਤਾਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਧਰਵਾਸ ਤਾਂ ਕਰਤਾਂ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਰੋ ਕਬੂਲ ਇਹ ਯਾਦ।

– ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ
ਸਾਊਥਾਲ

ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ ਸਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨਾ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨੁਕਤੇ

ਸੰਪਦਾਕ ਜੀਓ,

ਬੜੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਨਾਲ ਦਿਨ ਤਿਉਹਾਰ ਆਉਦੇ ਨੇ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਮਨਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਢੰਗ ਬੇ-ਢੁੱਕਵੇਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਥਾਂ ਰੋਹ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ! ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਭਾਵੇਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਹੋ ਜਾਣੇ ਹਨ ਦੇਖੋ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਕਰੂੰਗੀ ਭਾਵੇਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਭ ਇਸੇ ਲੜੀ ਕੜੀ ’ਚ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੋਂ 6.30 ਵਜੇ ਤੱਕ ਬੱਸਾਂ ਬੰਦ ਪਹਿਲਾਂ 11.00 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਹੁਣ ਤਰੱਕੀ ਚਲੋੋ ਸਿੱਖ ਤਾਂ ਧਰਮ ਮੰਨਦੇ ਹੋਣਗੇ ਭਾਵੇਂ (ਮੇਲਾ ਹੀ ਹੈ) ਪਰ ਦੂਜੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਡਰਦੇ ਨੀਂ ਕੁਸਕਦੇ। ਬਿੱਲਾ ਲੱਗੂ ਦੁਖੀ ਤਾਂ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖ ਵੀ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲੱਗਿਆ ਤਿੰਨ ਫ਼ੂਨ ਆਏ ਕਿ ਆਹ ਕੀ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖ, ਖ਼ੈਰ ਬੇਟੀ ਗਈ ਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ’ਤੀ, ਮੈਂ ਗੁਰੂਘਰ, ਕੌਸਲ, ਪੁਲਿਸ ਆਦਿ ਨੂੰ ਅਗਾਹ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉੱਤਰ ਕਿੱਥੋ? ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਵਾਰੀ ਆਪ ਨਹੀਂ ਗਈ ਬੇਟੀ ਗਈ ਤੇ ਆ ਕੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਬਾਰੋ੍ਹ ਦਾ ਮੇਅਰ ਸੱਦਦੇ ਸੀ, ਇਸ ਵਾਰੀ ਦੋਂਹ ਦੇ ਕਿਉ ? ਟਰੱਸਟੀ ਜੋ 11 ਬਣਾਏ ਤੇ ਹੰਸਲੋਂ ਦੇ ਬਾਰੋ੍ਹ ਵਾਲੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਲਾਹੇ ਲੈਣੇ ਹਨ, ਸੌਂਦੇ ਹੁਣ ਨਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਚੈਨਲ ਨੇ ਨਾ ਹੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੂਚੀ ਮੰਗਣੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰੀ ਕੀ ਫੇਰ 80 ਹਜ਼ਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ ਜਾਂ ਠੋਸਿਆ ਗਿਆ। ਸਗੋਂ ਟਰੱਸਟੀ ਬੋਲਣ ਇਹ ਜੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਲਈ, ਮੈਂ ਲਿਖਦੀ ਜਾਵਾਂ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਪੁੱਛ ਧਰਦੇ ਨੇ ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਸਾਡੇ ਤਾਂ ਜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬੜਾ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਸਕੱਤਰ ਜਗਤ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਿਆਣੇ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਾਲਾ ਕਹਿੰਦਾ ਜੀ ਸਾਡਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਤਾਂ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਰੱਬ ਦਾ ਭਗਤ ਹੈ ਬਈ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਦੀ ਤਾਂ ਹੀ ਅੱਗਾ ਚੌੜ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਕਮੇਟੀ ਹੁਣ ਹੈ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸੁਨਣੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕੀ ਚੈਨਲ ਕੀ ਰੇਡੀਓ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਧੁੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕੌਂਸਲਰ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਸੈਮੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਲਿਆਉਣੇ ਤਾਂ ਸੁੰਘ ਕੇ ਸੂਹਾਂ ਕੱਢਦੇ ਨੇ ਨਾ ਕਿ ਆਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੀ, ਸਕੱਤਰ ਜੀ ਜ਼ਰਾ ਦੱਸਿਓ ਕੀ ਛਾਪੀਏ ? ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਲੋਕ ਸੰਤਾਪੇ ਪਏ ਨੇ ਡਰਦੇ ਬੋਲਦੇ ਨੀਂ, ਲੋਕ ਆਪ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ ਹੁੰਦੇ, ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਮੂਹਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਕਾਰਜਾਂ ਨੇ ਹੀ ਮਾਰ ਲਿਆ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਦੁਖੀ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਵਾਮ ਦੀ ਧੁੰਨ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢੂ ਤਾਂ ਸਮਾਜ-ਭਾਈਚਾਰਾ ਤੇ ਜੀਵਨ ਕਿਥੇ ਵਸੂ ਜਾ ਕੇ ? ਕੋਈ ਮੇਅਰ, ਕੌਂਸਲਰ, ਐਮ.ਪੀ., ਕਦੀ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਮਾਰੂ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਸਕਦਾ ਕੀ ਫੇਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਰਕ ਕਾਰਜਵੈਨ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਢਿੱਡ ਦੁੱਖਦੇ ਤੇ ਚਮਚਾ ਲੈ ਲਾਂਗੇ। ਕੀ ਜਿੰਨਾ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਝੰਡੇ ਚੁੱਕੇ ਸਦਾਈ ਸਨ ਮੈਂ ਸਭ ਨੂੰ ਹੀ ਡਰਪੋਕ ਵੀ ਤੇ ਖੁਦਗਰਜ਼ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਕਲਮ ਤੋਂ ਤਾਂ ਕੰਬ ਜਾਂਦੇ ਸੀ, ਅਗਲੇ ਹੁਣ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕੰਬਦੇ ਨੇ ਕਿ ਕਿਧਰੇ ਅਗਲੇ ਸਾਡਾ ਦਾਣਾ ਫੱਕਾ ਨਾ ਲਕੋ ਦੇਣ, ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਚਲੋ ਚੈਨਲ ਤਾਂ ਦੱਸ਼ਣਾ ਦੇ ਮਾਰੇ ਘੁੰਡ ਕੱਢ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। ਪਰ ਕੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੁਰੂਘਰ ਤਾਂ ਸਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਇਸ਼ਿਤਹਾਰ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੰਨਾ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤਾਂ ਤੋਂ ਪਾਸਾ ਵੱਟੋ ਸੰਗਤ ਦੀ ਛਾਪੋ ਸੰਗਤ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਖਰੀਦੂ ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰੂ ਨਾਲੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ’ਚ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਹੋਊ, ਨੇਰ੍ਹੀ ਵਾਂਗੂੰ ਖ਼ਬਰ ਫੈਲੂ ਕਿ ਫਲਾਣਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਿੰਦਾ ਸੱਚੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਭੱਜਣਗੇ ਮਗਰ, ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰਿਓ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੱਡਾ ਤਾਹਨਾ ਮਾਰਿਆ, ਕਰੋ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਮਿਲੂ ਮੇਵਾ।

-ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ, ਸਾਊਥਾਲ

ਜਾਣਕਾਰੀ, ਨਸ਼ਰ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੇ ਚੈਨਲੀ ਬਹਿਸ

ਸੰਪਾਦਕ ਜੀ ! ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਾਂਝ ਪਾਉਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਹੈ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ, ਕਰਮਵਾਰ : 1- ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਤੋਂ (ਆਮ ਪਾਰਟੀ) ਨੂੰ ਲੋੜ੍ਹੇ ਦਾ ਪੈਸਾ ਗਿਆ, ਵਸੀਲਾ ਜਾਇਜ਼ ਜਾਂ ਨਜ਼ਾਇਜ਼ ? ਹੁਣ ਫਰ੍ਹੋਲੀ ਹੋਣ ’ਤੇ ਕਈ ਕੁੱਝ ਸਾਹਮਣੇ ਆਊ। ਦੂਜੀ ਖ਼ਬਰ ਉੱਡੀ ਸੀ ਕਿ ਉਦੋਂ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਮੋਗੇ ਕਿਸੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਘਰ ਠਹਿਰੇ ਸਨ ਕੀ ਸੱਚ ? ਤੀਜੀ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਇੰਨਚਾਰਜ ਲਾਇਆ ਰਾਘਵ ਚੱਢਾ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਯੂ.ਕੇ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਬਰ ਐਮ.ਪੀ. ਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਗਿੱਲ ਸ਼ੈਡੋ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਫ਼ੋਟੋ ਨਸ਼ਰ ਪਰ ਬੀਬੀ ਕਹਿੰਦੀ ਮੇਰੀ ਡਿਊਟੀ ਹੈ। ਲਿਖਣਾ ਉਚਿਤ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਬੀਬੀ ਗਿੱਲ ਤੇ ਤਨਮਨ ਸਿੰਘ ਢੇਸੀ ਸਿੱਖ ਐਮ.ਪੀ. ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਬਰਤਾਨਵੀ ਜਨਤਾ ਦੇ, ਕੋਈ ਹਰਜ਼ ਨਹੀਂ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਜੇ (ਆਮ ਪਾਰਟੀ) ਸਮਰਥੱਕ ਹੈ। ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਹੱਕ ਹੈ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਮਰਥੱਕ ਹੋਣ ਦਾ ਪਰ ਲੁਕਵਾ ਕਿਉ, ਇਹ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂਘਰਾਂ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਕਰਕੇ ਅਦਾਰੇ ਬਣਾਓ ਤੇ ਪੈਸਾ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਉਡਾਓ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ਜੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜੇ ਬੋਲੇ ਤਾਂ ਨਾਸਾਂ ਭੰਨਾਂਗੇ। ਹੁਣ ਸੁਰਲੋ ਸੁਰਲੀ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਝ ਗਰਮ ਸਭਾਅ ਜਾਂ ਦੇਸ ਪ੍ਰੇਮੀ ਭੁੱਜਦੇ ਨੇ। ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਤਾਂ ਈਸਾਈ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਪਰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਓਹਾਰ ਜੋਰਾਂ ਤੇ ਮੰਨਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਮੱਧਮ, ਅਸੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮੂਰਤ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਿੰਦੂਸਤਾਨ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਉਚੇ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਸਨ ਪਰ ਰਾਜ ਫਰੰਗੀ ਦਾ ਨੀ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ, ਬੰਬ, ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਆ ਕੇ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਹਲਾਕ ਕੀਤਾ, ਕੀ ਮੈਂ ਲਿੱਖ ਸਕਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਹੁਣ ਹਿੰਦੂਸਤਾਨੀ, ਸਿੱਖ ਤੇ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂ ਇਸ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਆ ਕੇ ਕੌਂਸਲਰ, ਐਮ.ਪੀ., ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਲਾਰਡ ਬਣ ਗਏ। ਇਹ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਰਾਜ ਤੇ ਭਾਈਵਾਲੀ, ਭਵਿੱਖ ’ਚ ਕੋਈ ਇਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਪੜ੍ਹ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਨੀਂ ਜਾਗੂ? ਹੁਣ ਟੀ.ਵੀ. ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਤਿਉਹਾਰ ਪਿਛਾਂਹ ਸਿੱਟੋ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਅੱਗੇ। ਤਾਜ਼ਾ ਖ਼ਬਰ ਲੰਡਨ ਮੇਅਰ ਸਦੀਕ ਖਾਨ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਲੰਡਨਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ, ਉਹਦੇ ’ਤੇ ਤੰਜ਼ ਬੀਬੀ ਟੋਰੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ (ਸੂਜਨ ਹਾਲ) ਔਖੀ ਹੋਈ ਸਵਾਲ ਤੇ ਕਿ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਹਾਰਟੀ ਵਰਡਜ਼ ਬੋਲਦੇ ਨੇ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਮੈਨੂੰ ਤਰਲੋਮੱਛੀ ਸਦੀਕ ਖਾਨ ਦੇ ਲੰਡਨ ’ਚ 12.50 ਪੌਂਡ ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਜ਼ਜੀਏ ਦੀ ਹੈ, ਦੁਹਾਈ ਲੇਬਰ ਦੀ ਸਾਰ ਅੰਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ, ਗੜਗੱਜ ਸਿੰਘੋ ਸਮਾਂ ਵਿਚਾਰੋ, ਸਭ ਦੇ ਮੌਰ ਭਨਾਓਂਗੇ ਧੂੰਆ ਛੱਡ ਭਾਸਨਾ ਨਾਲ ਸੁਝਾਅ ਹੈ, ਨਸਲ, ਕੌਮ, ਭਾਈਚਾਰਾ, ਬਚਾਊ ਬਣੋ, ਬੀਬੀ ਭਜਾੳੂ ਨਾ, ਏਕੇ ਬਿਨਾ ਦੇਸ਼ ਤਾਂ ਕੀ ਜਿਲ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ, ਸੰਭਲੋ। ਹਰ ਥਾਂ ਝੱਜੂ ਨਾ ਪਾਓ, ਰਾਜ਼ੀ ਬਾਜ਼ੀ ਰਹੋ, ਜੀਉਦੇ ਰਹੋ। ਰੱਬ ਰਾਖਾ।

-ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ, ਸਾਊਥਾਲ

ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ ਸਾਊਥਾਲ ‘‘ਦਗਦਾ ਮੁੱਦਾ’’

ਨੀਮ ਹਕੀਮ ਖ਼ਤਰੇ ਜਾਨ, ਬੜੀ ਦੇਰ ਹੂਈ ਨੰਦ ਲਾਲਾ

ਦੇਸ ਪ੍ਰਦੇਸ ਦੇ ਭਾਗਸ਼ਾਲੀ ਪੰਨਿਆਂ ’ਚ ਕਲਮੀ ਸਾਂਝ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਹਾਜ਼ਰ ਹਾਂ, ‘ਵਿਸ਼ਾ’ – ਮਦਰੱਸਿਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੇੜੀਆਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਵਿਦਵਾਨ, ਬੁੱਧੀਮਾਨ, ਇਤਿਹਾਸਵਾਨ, ਸਿਆਦਤਦਾਨ ਤੇ ਦਿਆਨਦਾਨ ਬਣੇ ਨੇ। ਸ਼ੋਸਲ ਮੀਡੀਆਂ ਜਿੰਨੀ ਭਰਾਦੜ ਮਚਾ ਕੇ ਲੋਕਾਈ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦੁਭੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਸ਼ਾਇਦ ਰੱਬ ਦੀ ਕ੍ਰੋਪੀ ਘੱਟ ਦੁਹਾਈ – ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਜ ਜੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖੋਹ ਲਿਆ, (2) ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (ਯੁਵਰਾਜ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਿਵੇਂ ਰਾਜ ਕਦੋਂ ਕੀਤਾ) ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਿ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਆਯੂ ਹੋਣ ਤੇ ਰਾਜਭਾਗ ਮੋੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ (3) ਕੋਹੇਨੂਰ ਹੀਰਾ ਲੁੱਟਿਆ ਸੀ ਕੁਝੋਂ ਤਵਾਰੀਖੀ ਤੱਥ ਤੇ ਕੁੱਝ ਸਵਾਲ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਬਾਕੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ 12 ਮਿਸਲਾਂ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਦਿਖਾ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਤਾਕਤ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ’ਚ ਸੀ। ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਨਾਲ ਰਲਣੇ ਨਾਂਹ ਕੀਤੀ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਕਾਬਲ, ਕੰਧਾਰ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅੱਜ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਸੀ (ਲਾਹੌਰ ਪੇਸ਼ਾਵਰ) ਜੰਗ ਚੱਲੀ ਅੰਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਨਾ ਕਰਦੇ ਫ਼ਰਾਸੀਸੀ ਹੀਲਾ ਕਰ ਗਏ ਤੇ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਖ ਗਏ ਕਿ ਮਿੱਤਰਾ ਅਸੀਂ ਚੱਲੇ ਆਪਣੇ ਜਵਾਨ ਨਹੀਂ ਮਰਵਾਉਣੇ ਤੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਵਿਚਾਰ ਹੁਣ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਅਸਲਾ, ਫ਼ੌਜ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਸ਼ਾਤਰ ਦਿਮਾਗ ਤੇ ਸੁੱਘੜ ਬੁੱਧੀ ਸੀ ਤਾਂ ਸੰਧੀ ਕਰ ਲਈ ਸ਼ਵਾਲਕੀ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਰਾਜ ਖੋਹਿਆ ? ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਲੁੱਟਿਆ ? ਕੀ ਸੰਧੀ ’ਚ ਇਹ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਹੀਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਕਿਥੇ ਹੈ ਅਹਿਕਨਾਅ, ਦੂਜਾ ਰਾਮ ਰੌਲ੍ਹਾ ਜੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (ਨਬਾਲਗ, ਯੁਵਕ) ਨਾਲ ਕਿਹੜੇ ਸੰਮਤ ’ਚ ਕਿੰਨੀ ਉਮਰ ਸੀ ਇਹ ਲਿਖਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਮਰ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋਣ ’ਤੇ ਰਾਜ ਭਾਗ ਸੌਪਾਂਗੇ। ਰਹੀ ਗਲ ਅੱਜ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਤਿਆਰਥੀ, ਜੀ ਸਾਡਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਹਥਿਆ ਲਿਆ ਸੀ, ਭਾਈ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਨਹੀਂ ਟੱਪਣ ਦਿੱਤਾ ਮਾਲਵਾ ਉਦੋਂ ਖਾਸ ਲੁਧਿਆਣੇ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਸੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਸੀ ਹੋਰ ਵੀ ਛੋਟੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ, ਤਵਾਰੀਖ਼ਾਂ ਪੜ੍ਹੋ। ਦੂਜਾ ਅੱਜ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀ ਚਤੁਰਾਈ, ਜੀ 556ਵਾਂ ਸਿੱਖ ਮਹੀਨਾ (ਚੇਤ) ਮਨਾਓ, ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰੱਖ ਚੈਨਲ ’ਤੇ ਨਵਾਂ ਢਕਵੰਝ ਮਾਇਆ ਜਾਲ, ਪਹਿਲਾ ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਨੇ (ਲਾਲਾਂ) ਸਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਦੀ ਆੜ ਲੈਕੇ ਠੰਡ ’ਚ ਬਾਹਰ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਗੁਰੂਘਰ ਮਗਰ ਲਾਣੇ। ਹੁਣ ਆਹ ਚੇਤ ਦੀ ਕਥਾ ਕੀ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਚੇਤ ਤੇ ਸਾਰੇ ਮਹੀਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਨਓ ਧਰੇ ਹਨ ? ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਇਹ ਚੰਦ-ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਮੰਨਤਾਂ, ਸਿੱਖ ਮੰਨਦੇ ਨੇ

-ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ, ਸਾਊਥਾਲ

ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਾਊਥਾਲ ਵਲੋਂ ਸਜਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਸਾਖੀ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਅ

ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਅਪੀਲ

ਅਪ੍ਰੈਲ ਮਹੀਨੇ ਵਿਸਾਖੀ, ਨਗਰਾਂ ’ਚ ਕੀਰਤਨ ਭਾਵੇਂ ਪੈਰ ਪੈਰ ’ਤੇ ਗੁਰੂਘਰ ਹਨ। ਪਰ ਚਲ ਮੇਲ, ਮਿਲਾਪ ਸਾਂਝਾ ਰਲ੍ਹ ਕੇ ਖਾਓ ਮੇਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਵਿਸਾਖੀ ਉਹ ਹੀ ਸਹੀ। ਸਾਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਹੁਤ ਘਣੀ ਵਸੋਂ ਤੇ ਪਹਿਲ ਗੁਰੂਘਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾੳੂਥਾਲ ਸੜਕਾਂ ਸੌੜੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਮਦ ਲੋੜ੍ਹੇ ਦੀ, ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਗਿਣਤੀ ਵਧਦੀ ਦੇਖ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਣ-ਸੁਖਾਵੀਂ ਘਟਨਾ ਦਾ ਖਦਸ਼ਾ! ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਬੜੀ ਕਠਿਨਾਈ :- ਕੀ ਉਪਾਅ ਕਰੀਏ!

(1) ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਪਾਰਕ ਐਵੇਨਿਊ ਤੋਂ ਪਾਰਕ ਐਵੇਨਿਊ ਸੜਕ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਪਾਰਕ ਜਾ ਕੇ ਸੰਪਨ ਮੁੜ ਜੇਕਰ ਵਿਲੀਅਰਜ਼ ਵਲ ਲਾਂਘਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੁੜੋ ਨਹੀਂ ਉਸੇ ਰਸਤੇ। (2) ਸਟਾਲ ਵੀ ਇਸੇ ਰਸਤੇ ਐਵੇਨਿਊ ਰੋਡ ਤੇ ਧੁਰ ਵੱਡੀ ਸੜਕ। (3) ਪਾਰਕ ’ਚ 2 ਘੰਟੇ ਰੁਕੋ ਸੰਗਤਾਂ ਦਰਸ਼ਣ ਕਰ ਲੈਣ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਲਈ ਬਥੇਰੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਬੱਚੇ ਪਾਰਕ ’ਚ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣ ਖਦਸ਼ਾ ਨਹੀਂ। (4) ਕੋਈ ਬੱਸ ਨਹੀਂ ਰੁਕੇਗੀ ਕੋਈ ਵਰਗ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਤੇ ਨਾਲੇ ਧੱਕਾਮੁੱਕੀ ਨਹੀਂ ਪਾਲਕੀ ਮਗਰ ਰੀਤ। (5) ਹੋ ਸਕੇ ਛੋਟਾ ਫੰਨ ਫੇਅਰ ‘‘ਵਿਸਾਖੀ ਫੇਅਰ’’ ਵੀ ਮਨਾ ਦਿਓ।

ਦੂਜਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪੁਰਬ ਨਵੰਬਰ ! ਪੁਰਾਣਾ ਗੁਰੂਘਰ ਹੈਵਲੌਕ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਰੋਡ) ਤੋਂ ਮੈਰਿਕ ਰੋਡ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਨੌਰਵੁੱਡ ਰੋਡ ਤੋਂ ਨਾਰਵੁੱਡ ਪਾਰਕ ਥਾਈੰ ਖਾਲਸਾ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ’ਚ ਜਾ ਕੇ ਦੀਵਾਨ ਵੀ ਲਾ ਲਵੋ ਬੱਚੇ ਖੇਡਾਂ ਵੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰਨ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਸਟਾਲਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਕਿ ਮੱਥਾ ਘੱਟ ਟੇਕ ਹੋਊ ਭਾਈ ਜੀਹਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਦੇਣਾ ਚੱਲ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਪੈਸਾ ਤਾਂ ਬਿਲਡਰ, ਸਕੈਫੋਲਡਿੰਗ, ਵਪਾਰ, ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਤੇ ਕੇਟਰਿੰਗ ਲਈ ਕਾਮਿਆਂ ਤੋਂ ਉਗਰਾਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਦੇਣਾ ਹੀ ਹੈ ਸੋ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ ਨਾਲੇ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਬੰਦੇ ਨੇ ਨਹੀਂ, ਭਰੋਸਾ ਵੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਖੇ ਇੰਨਾਂ ਕੁ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਲਵੋ, ਮੈਂ ਇਹ ਕਦਮ ਪੁਲਿਸ, ਕੌਸਲ ਤੇ ਬੱਸ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਲਿਖ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਪਿਛਲੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤੋਂ ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਹੀ ਸੇਵਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਕੋਈ ਬਸ ਨਹੀਂ ਰੁਕੇਗੀ ਹਾਂ, ਨਵੰਬਰ ਵਾਲੇ ’ਤੇ ਕੇਵਲ 120 ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਤੇ ਇਹ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਰੋ ਕਿਰਪਾ। ਜੇਕਰ ਪਹਿਲੇ ਸੁਝਾਅ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਾਭਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਬੱਸਾਂ ਲਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੇ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ, ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਆਉਦੀਆਂ ਅਕਸਬ੍ਰਿਜ ਰੋਡ ਤੋਂ ਡੌਮਰਜ ਵੈਲਜ਼ ਦੀ ਹੋਕੇ ਲੇਡੀ ਮਾਰਗੇਟ ਰੋਡ, ਸਪਾਈਕਸ ਬ੍ਰਜਿ ਬਰੌਡਵੇਅ ਥਾਂਈ ਅਕਸਬ੍ਰਜਿ, ਹੇਜ਼, ਸਾਊਥਾਲ ਤੇ ਹੰਸਲੋਅ ਨੂੰ ਜਾ ਸਕਣ, ਪੁਰਾਣਾ ਸਾਊਥਾਲ ਤਾਂ 2.30 ਤੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਤੇ ਬਰੌਡਵੇਅ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਤਾਂ ਲਾਈਟਾਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ, 195, ਈ.ਐੱਸ, 120, ਐੱਚ 32, 427, 105, 482 ਏਅਰ ਪੋਰਟ ਬਾਕੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਬੱਸ ਦਾ ਸਾਊਥਾਲ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾਂ ਨਹੀਂ ਇਹ ਬੰਦੋਬਸਤ ਲੋਕ ਹਿੱਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਘਾਟਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਵਸੋਂ ਕੰਮਕਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਸਹੂਲਤ ਵੈਸੇ ਵੀ ਡੀਵਰਜਨ ਸੜਕਾਂ ਪਰਤਣ ਵੇਲੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਿਲਸਿਲੇ ਨਾਲ ਲੋਕੀਂ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਮਾਨਣਗੇ, ਕੋਈ ਭਾਈਚਾਰਾ ਕਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ, ਸਭ ਅਨੰਦ ਪ੍ਰਸੰਨ ਭਾਵੇਂ ਰਾਤ ਦੇ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ ਪਾਲਕੀ ਵਾਪਸੀ ਹੋਵੇ ਮੈਂ ਇਹ ਲੋਕ ਹਿੱਤ ਬੰਦੋਬਸਤ ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ, ਮੰਨ ਲਵੋ ਤਾਂ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹੋਵਾਂਗੀ।

-ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ, ਸਾਊਥਾਲ

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਜਦੂਰ, ਕਿਸਾਨ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋ ਮੁਨਕਰ ਕਿਉਂ ?

ਇਸ ਸਚਾਈ ਤੋ ਕੋਈ ਮੁਨਕਰ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਾਤਲ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੂੰਨ ਨਾਲ ਸਿੰਜ ਕੇ ਜਰਖੇਜ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਦਸ਼ਾ ਪਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਿਆਰੇ ਅਤੇ ਨਿਰਾਲੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਦਸਵੇਂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕੌਂਮ ਵਜੋਂ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ।ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕੌਂਮ ਨੂੰ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ,ਜਿਹੜੀ ਝੂਠ,ਫਰੇਬ ਅਤੇ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਕੱਚੇ ਲੋਥੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾੜ ਕੇ ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਨਿੱਗਰ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕੌਂਮ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ ਦੇ ਪੰਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲਾਲ ਸੂਹੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿੰਨਾਂ ਚੋਂ ਅੱਜ ਵੀ ਝਾਤ ਮਾਰਿਆਂ ਰੱਤ ਡੁੱਲਦੀ ਪਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਲਹੂ ਦੀ ਸ਼ਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਉਪਜਣੇ ਸੁਭਾਵਕ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਿਸਾਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋ ਮੁਨਕਰ ਕਿਉਂ ਹੈ ?

ਕੀ ਹੋਂਦ ਤੋ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਾ ਖਤਰਨਾਕ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀ ਹੈ ?

ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਬੀਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਜੋਸ਼ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਚਾਲੇ ਪਾਉਣ ਸਮੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੀ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਜਜ਼ਬੇ ਤੋ ਬਗੈਰ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਵਰੋਸਾਈ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਗੈਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ?, ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਵਾਲ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸੂਝਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲੋ  ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਉਪਜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋ ਗੈਰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ,ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਬੌਧਿਕਤਾ ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੌਂਮ ਦੇ ਵਾਰਿਸਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਰਾਹ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਐਨੀ ਵੱਡੀ ਗੈਰਤਮੰਦ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਜਦੋਂ ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਟੇਕ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਚੰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਦੇ ਹੋਣ,ਫਿਰ ਇਹ ਸੁਪਨੇ ਸੱਚ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ? ਕੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਨਾਲ ਖੁਦ ਦਗਾ ਨਹੀ ਕਮਾਅ ਰਹੇ ? ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਮਜਦੂਰ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਇਹ ਕਦੇ ਨਹੀ ਭੁਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਦਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਖੱਬੀ ਸੱਜੀ ਤਾਕਤ ਨਹੀ, ਬਲਕਿ ਉਹ ਰੁਹਾਨੀ ਤਾਕਤ ਹੈ,ਜਿਸ ਨੇ ਨਪੀੜੇ ਲਿਤਾੜੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਾਇਰਤਾ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰਦਾ ਹੋਈ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਹੁਲ ਨਾਲ ਮੁੜ  ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਖਤਾਂ ਤਾਜਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣਾਇਆ।ਕਿਸਾਨਾਂ  ਨੂੰ ਜਮੀਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀ ਬਲਕਿ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਵੈਰਾਗੀ ਸਾਧ ਤੋ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਨਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਂਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਹੀ ਜਮੀਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣਾਇਆ, ਇਸ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਮਜਦੂਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ,ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਾ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ।

ਮੌਜੂਦਾ ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਮੋੜਾ ਕੱਟਦਾ ਹੈ,ਇਹਦੇ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀ, ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾਅ ਦੇਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾਨ ਚੋ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਕੌਂਮ ਦੇ ਵਾਰਸ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਦਾਰੂ ਅਤੇ ਤਬਾਂਕੂ ਨਾਲ ਝੁਲ਼ਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਮੁਦੱਈ ਗੋਲੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹਿੱਕ ਡਹੁਣ  ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਦੇ ਹੋਕੇ ਤੋ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਧਿਰਾਂ ਬਾਹਰ ਹਨ, ਜਦੋਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਸਮੇਤ ਆਮ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਘਰ ਕਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਹਨ,ਜਿੰਨਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਯਕੀਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਗੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ,ਜਿਹੜੇ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸੋਚ ਤੋ ਆਕੀ ਹੋ ਕੇ ਚੱਲਣ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਉੱਧਰ ਸਿੱਖ ਜਜ਼ਬੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਰੰਗ ਹੈ,ਜਿਸ ਤੋ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਕਾਡਰ ਵੀ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ ਹੈ।

ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਨੂੰ ਟਿੱਚ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਰਡਰਾਂ ਤੇ ਆਹਢਾ ਲਾਈ ਖੜੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਸ਼ਾਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਇਸਤਰਾਂ ਦਾ ਹੀ ਵਰਤਾਰਾ ਪਿਛਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਪਤਾ ਨਹੀ ਕਿਉਂ ਸਿੱਖ ਸੋਚ ਤੋ ਮੁਨਕਰ ਹੀ ਨਹੀ ਬਲਕਿ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਪਰਛਾਏ ਤੋ ਵੀ ਤਰਭਕਦੀਆਂ ਪਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਕਿ ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਤੋ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਾ ਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਹ  ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਹੁਣ ਗਾਹੇ ਬ ਗਾਹੇ ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕੇਂਦਰ ਖਿਲਾਫ ਬਿਆਨ ਵਾਜੀ ਅਤੇ ਰੇਲਾਂ ਰੋਕਣ ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਧਿਰਾਂ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਜਰੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਹਾਉਮੈ ਅਤੇ ਈਰਖਾ ਅਜਿਹੀ ਨਾ ਮੁਰਾਦ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ,ਜਿਹੜੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਲਈ ਜੁੰਮੇਵਾਰ ਬਣੇਗੀ।

ਪਿਛਲੇ ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ  ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਸਤਰਾਂ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਵਰਗੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸਤ ਹੋਣਹਾਰ ਨੌਜਵਾਨ ਤੇ ਮਹਿਜ ਈਰਖਾ ਵੱਸ ਗਦਾਰੀ ਦੇ ਲੇਵਲ ਲਾ ਕੇ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਦੀ  ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀ ਛੱਡੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਉਹਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੌਜੂਦਾ ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਦੀ  ਹੀ ਗੱਲ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਉਹਦੀਆਂ ਕਹੀਆਂ, ਬੋਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਗਹੁ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਸੱਚ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਇਹ ਕੰਧ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਕਿਸਾਨ ਮਜਦੂਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਸਲਾਂ, ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋ ਮੁੱਖ ਮੋੜ ਕੇ ਰੱਖਣਗੀਆਂ, ਓਨੀ ਦੇਰ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਕਤੀ ਰਾਹਤਾਂ ਤਾਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਜਿੱਤ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇਗੀ।

-ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
99142-58142

ਵਿਕਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬ

ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਇੱਕ ਮੰਗ ਉੱਠਣ ਲੱਗੀ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਬਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਬਾਹਰਲਾ ਵਿਅਕਤੀ (ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਚਰਚਾ ਵੀ ਜੋਰ ਫੜ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਉਣ, ਕੋਈ ਕਿੱਤਾ ਕਰਨ, ਧੰਨ  ਕਮਾਉਣ, ਪਰ ਜ਼ਮੀਨ-ਜਾਇਦਾਦ ਨਾ ਖਰੀਦਣ।

ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਵੀ ਪਲਪ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਥੇ  ਵਸਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦਿੱਖ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲੀ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗੋਂ ਬੇਰੰਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਥਿਆਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਪਹਿਲੇ ਯਤਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ,  ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਹੱਥ ਕੰਡੇ ਅਪਨਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਲੇ ‘ਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਬਹੁ-ਸਭਿਆਚਾਰੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਕੌਮੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਕਮਾਂ ਵਲੋਂ  ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼, ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ‘ਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਕੋਈ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬੰਦਰਗਾਹ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਤੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਲੋੜ  ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਲਈ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਵਪਾਰ ਦੀ ਸਾਂਝ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਪਰ 1947, ਫਿਰ 1965 ਦੀ ਜੰਗ, ਕਾਰਗਿਲ ਦੀ ਜੰਗ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਹਾਕਮਾਂ ਵਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਮੜੀ ਗਈ, ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ  ਦਾ ਅਰਥਚਾਰਾ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਇੰਨਾ ਵਿਖਰਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਜਿਹੜਾ ਕਦੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਮੋਹਰੀ  ਸੂਬਾ ਸੀ, ਉਹ ਹੁਣ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ  ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ‘ਚ ਪਹਿਲੇ ਦਸਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ‘ਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।

ਸਵਾਲ ਇਹ ਵੀ ਉੱਠ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਾਹੀ ਯੋਗ ਖੇਤ  ਘਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਪਾਸੇ, ਦੁਆਬੇ, ਮਾਲਵੇ, ਮਾਝੇ ‘ਚ  ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਪਾਸੇ, ਵੱਡੀਆਂ, ਚੌੜੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਸੀਨਾ ਵਿੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਸੂਬਾ ਹਾਈਵੇ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਨੱਪ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਫਾਇਦਾ ਕਿਸਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ? ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ? ਖੇਤੀ ਅਧਾਰਤ ਸੂਬੇ ‘ਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਿੱਤ-ਦਿਹਾੜੇ ਊਣੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਕਿਵੇਂ ਜੀਵੇਗਾ ਕਿਵੇਂ ਬਚੇਗਾ?

ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਢਾਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਲਈ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਵੱਧ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ, ਸੂਬੇ ਦੇ 135 ਬਲਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ  127 ਬਲਾਕਾਂ  ‘ਚ ਪਾਣੀ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਨੀਵਾਂ ਉਤਰਨ ਕਾਰਨ, ਧਰਤੀ ਹੇਠੋਂ ਪਾਣੀ ਮੁੱਕਣ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹੋ  ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਚ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਕੀ ਮਾਰੂਥਲ  ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਏਗੀ? ਬਿਲਕੁਲ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸੰਕੇਤ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਾਸ  ਹੋਣ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੇ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ  ਪ੍ਰਵਾਸ “ਮਨ ਭਾਉਂਦਾ” ਨਹੀਂ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੱਸ ਪ੍ਰਵਾਸ  ਹੈ। ਸੂਬੇ ‘ਚ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ, ਸੂਬੇ ‘ਚ ਚੈਨ  ਨਹੀਂ, ਸੂਬੇ ‘ਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ, ਸੂਬੇ ‘ਚ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ ਹੈ, ਨਸ਼ਾ ਅੰਤਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਪਸਾਰ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਮਾਪੇ, ਆਪਣੇ ਖੇਤ, ਲਾਡਲੇ ਪੁੱਤਾਂ, ਧੀਆਂ ਖਾਤਰ ਵੇਚਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ। ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਕੇ ਅਣਦਿਸਦੇ ਰਾਹਾਂ ਉਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋਰਨ ਲਈ ਉਹ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੇਖੋ। ਘਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਖਾਲੀ ਪਏ ਹਨ। ਮਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਰੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਕੋਠੀਆਂ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ, ਅਜ਼ਨਬੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਾਸੀ, ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਆਪ ਕਿਰਤ ਕਰਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਉਹਨਾ ਦੇ ਮੁੜ ਪਰਤਣ ਦੀ ਉਮੀਦ  ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ, ਉਹਨਾ ਦੀ ਔਲਾਦ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ।

ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ।  ਸੂਬੇ ਦਾ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਆੜ੍ਹਤੀਆਂ ਤੋਂ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਬੈਂਕਾਂ ਤੋਂ ਲਿਮਟ ਬਣਾਕੇ ਕਰਜ਼ਾ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹਨ। ਨਰੇਗਾ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਲ ‘ਚ ਮਸਾਂ 100 ਦਿਨ ਦਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਹਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਰਜ਼ਦਾਰ ਹਨ। ਸਿਤਮ ਦੀ ਗੱਲ ਵੇਖੋ ਕਿ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅੰਨ ਭੰਡਾਰ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ 50 ਫੀਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਰਾਸ਼ਨ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਸਿਰ ਇਸ ਵੇਲੇ 3.27 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।  ਜਦੋਂ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਆਮਦਨ ਦੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਧਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ, ਗੈਂਗਸਟਰ ਤੇ ਮਾਫੀਆ ਸੂਬੇ ‘ਚ ਆਮ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਮ ਜੀਵਨ ਕਿਵੇਂ ਸੁਖਾਵਾਂ ਹੋਏਗਾ?

ਹਰ ਸੂਬੇ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਥੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। 2024-25 ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ‘ਚ ਸਰਕਾਰ ਵੋਕੇਸ਼ਨਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਅ ਉਤੇ 40 ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਲਿਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਕਿ ਹੱਥੀਂ ਕਿੱਤਾ ਸਿਖਾਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰਤ ਹੋ ਸਕਣ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਛਪੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 11000 ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਚੋਂ 39 ਫੀਸਦੀ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ‘ਚ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।  4 ਫੀਸਦੀ ਨੂੰ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ। ਦੋ ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਗਣਿਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ 13 ਫੀਸਦੀ ਸਕੂਲ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਥੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੀ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਕੀ “ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ” ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ  ਬਿਆਨਦੀ?

ਅਸਲ ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਆਰਥਿਕ ਮਰੋੜਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ, ਇਸਦੇ ਵਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰਨ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਦਰਿਆ ਵਹਾਅ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਵਿਰਵੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ। ਸਿੱਟਾ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਚ ਵਧ ਰਹੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪੱਖੋ ਘਾਟ ਸੂਬੇ ਦੇ ਨਿਘਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਗਈ ਹੈ।

ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਆਰਥਿਕ  ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਰਜ਼ੇ ਨਾਲ ਪਰੁੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੇ ਰਸਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ  ਇਥੋਂ ਦੇ ਵਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬੈਂਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਮਟਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਪਈ ਹੈ ਤਾਂ  ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਕੀ ਇਹ ਹਥਿਆ ਨਹੀਂ ਲਈ ਜਾਏਗੀ?

ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਅਧਾਰਤ ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਛੋਟੇ ਉਦਯੋਗ, ਲਘੂ ਉਦਯੋਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ,  ਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ  ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀ ਖੋਹਣ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਨੇਤਾ ਨੇ, ਪੰਜਾਬ ‘ਚ , ਜਿਹੜੇ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਲੇ ਹਿੱਤ, ਵਿਕਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਰਜ਼ਾਈ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ, ਥਾਂ ਸਿਰ ਕਰਨ ਲਈ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਬੁਧੀਜੀਵੀ ਹਨ, ਲੇਖਕ ਹਨ, ਚਿੰਤਕ ਹਨ, ਸਮਾਜੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹਨ  ਜਿਹੜੇ ਤਿਲ-ਤਿਲ ਮਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ, ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਥਾਂ ਸਿਰ ਕਰਨ ਲਈ  ਤਤਪਰ ਹਨ ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।  ਮਾਯੂਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀ ਸਮਝਦਿਆਂ ਵੀ ਇੱਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੇ।

ਅੱਜ ਦਸ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਕੰਗਾਲ ਹੈ। ਅੱਜ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵੀ ਸਹੀ ਉਜਰਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਕਰਜ਼ੇ ਹੇਠ ਜੀਊ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੰਕੜੇ ਵੱਡੇ ਹਨ।

ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਮੁਫ਼ਤ ਬਿਜਲੀ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਬਸਿਡੀ  ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਬੀਜਾਂ ‘ਤੇ। ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਸ਼ਤੀਰਾਂ ਨੂੰ ਜੱਫੇ ਕਿਉਂ ਪਾ ਰਿਹਾ। ਸੂਬੇ ਦੇ 90 ਫੀਸਦੀ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹਨ।

ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦੇ ਸਤਾਏ, ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ। ਉਨੀ ਆਮਦਨ ਨਹੀਂ, ਜਿੰਨਾ ਖ਼ਰਚ ਹੈ। ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਕਾਰਨ, ਹੋਰ ਕੁਝ ਸੋਚਣ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਬੱਸ ਰੋਟੀ ਟੁੱਕ ਦੇ ਜੁਗਾੜ ‘ਚ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਖੁਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਬਰੇਨ, ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਾਰਨ ਡਰੇਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਖੇਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ  ਖੇਤੀ ਕਿਥੋਂ ਹੋਵੇਗੀ? ਪੰਜਾਬ ਦੀ 75 ਫੀਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਖੇਤੀ ਅਧਾਰਤ ਹੈ।  ਸੂਬਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ 35 ਤੋਂ 40 ਫੀਸਦੀ ਚਾਵਲ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ 40 ਤੋਂ 75 ਫੀਸਦੀ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪੂਰਿਆ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੂਬੇ ‘ਚ 10.54 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨ ਹਨ। ਜਿਹਨਾ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵੇਚਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਪਏ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਤੀ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੀ।

ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਕ ਰਹੀ ਹੈ ਕਦੇ ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜ  ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਵਾਈ ਐਸ ਪਰਮਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਬਾਗਬਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਚਲ ਵਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਲੋਂ ਖੇਤੀ, ਬਾਗਬਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾ ਖਰੀਦੇ ਜਾਣ ਲਈ ਇਕ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰਲਾ ਕੋਈ ਧਨਾਢ ਸੂਬੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਉਥੋਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਹਥਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੂਬੇ ਸਿਕਮ, ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਬਾਹਰਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 371 (ਐਫ) ਅਨੁਸਾਰ ਹਿਮਾਲਿਅਨ ਰਾਜ ਸਿਕਮ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਰਾਜ ਦੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਖਰੀਦੋ-ਫਰੋਖ਼ਤ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ। ਝਾਰਖੰਡ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ, ਉਤਰਾਖੰਡ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸੂਬੇ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਜਾਇਦਾਦ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦੇ।

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਰੂਹ ਖੇਤੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਉੱਦਮੀ ਹੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਕੰਗਾਲ ਹੋਣੋ ਬਚਾਅ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਥਾਂ ਸਿਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸੂਬੇ ‘ਚ ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਰੋਕੀ ਜਾਵੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕਰਕੇ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਾਪਿਸ ਕਰਵਾਏ । ਇਹ ਇਕ ਸ਼ੁਭ ਸ਼ਗਨ ਹੈ।  ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਖੇਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਹੱਥ ਜਾਣੋ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ, ਸੋਚਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  

–ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਪਲਾਹੀ
9815802070

ਰਾਮ ਰਾਜ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ…

ਨਿਊਯਾਰਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਛਪੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਸਫ਼ੇ ਉਤੇ। ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ 5 ਕਰੋੜ ਮੁਕੱਦਮੇ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਟਕੇ ਪਏ ਹਨ। ਇਹਨਾ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪਰਲੀ ਤੋਂ ਹੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਈਲਾਂ ‘ਚ ਧੂੜ ਫੱਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਡਿਜੀਟਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਫ ਅੱਜ ਵੀ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਗੱਡੇ ਦੀ ਤੋਰੇ ਤੁਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸੁਣਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 80 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਗਏ , ਉਹਨਾ ‘ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ  ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਸ ਤਾਰੀਖਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ‘ਤੇ ਜੂੰ ਦੀ ਤੋਰੇ ਸੁਣਵਾਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਨਸਾਫ ਦੀ ਤੋਰ ਇਹੋ ਰਹੀ ਤਾਂ ਇਹਨਾ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 10 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਲਈ 150 ਜੱਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਕੇਵਲ 21 ਜੱਜ ਹਨ। ਉਂਜ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਅਤੇ ਕੇਸ ਚਲਾਈ ਰੱਖਣਾ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਬੱਸ ‘ਚ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਥੇ ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਕੱਦਮੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਤਾਂ ਇੰਨੇ ਮਾਮੂਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਅਦਾਲਤਾਂ ‘ਚ ਲਿਆਉਣ ਯੋਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਤੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ‘ਚ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸੌਖੀ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮਾਹਰਾਂ ਵਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਹਨਾ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਕਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਆਏ, ਕਈ ਚਲੇ ਗਏ, ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਫਾਈਲਾਂ ‘ਚ ਹੀ ਪਈ ਹੈ। ਕਿਸੇ  ਵੀ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ।

ਵੇਖੋ ਨਾ ਇਨਸਾਫ ਦੇ ਪੁੰਜ ਰਾਮ ਜੀ ਦਾ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਸਜਿਦ ਢਾਅ ਕੇ ਇਹ ਮੰਦਰ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਹਾਲੇ ਇਹ ਮੰਦਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਪ੍ਰਾਣ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਅਯੋਧਿਆ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਜਲਦੀ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਬਣ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਅਪ੍ਰੈਲ-ਮਈ 2024 ‘ਚ ਹਨ। ਤੇ ਭਾਜਪਾ ਰਾਮ  ਮੰਦਰ ਦਾ ਲਾਹਾ  ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਣ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਸਮਾਗਮ ‘ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੀ ਅਯੋਧਿਆ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਮੁੱਖ ਯਜਮਾਨ ਬਣਕੇ ਗਏ, ਰਾਮ ਜੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ‘ਚ ਪ੍ਰਾਣ ਪਾਏ ਗਏ। ਭਗਤੀ-ਭਾਵ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਚ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।  ਜਿਹੜਾ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਚੱਲੇਗਾ। ਫਿਰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦੀ, ਇਨਸਾਫ ਦੀ, ਕੱਪੜੇ ਦੀ, ਮਕਾਨ ਦੀ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ, ਦਵਾ-ਦਾਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਆਏਗੀ। ਬੇਹਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਅਸਲੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਉਸ ਅੱਗੇ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਖੜੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਉਹ ਉਡੀਕ ਕਰੇਗਾ ਰਾਮ ਰਾਜ ਦੀ?

ਚਲੋ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਤਾਂ ਉਹ ਕਲਪਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ, ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਗੰਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਸੜਦੇ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ, ਗੰਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਯਾਤ ਪਾਉਣ ਦੀ “ਰਾਮ ਰਾਜੀ” ਕਲਪਨਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਰ ਹੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨਸਾਫ ਦੀ ਉਹ ਤਵੱਕੋ ਤਾਂ ਕਰ ਹੀ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਰਾਮ ਰਾਜ ਦਾ ਮੂਲ ਅਧਾਰ  ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਆਓ ਰਤਾ ਕੁ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਾਲਤ ‘ਤੇ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁਲ ਆਬਾਦੀ 145 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਟੱਪ ਗਈ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਚੀਨ ਨੂੰ ਪਛਾੜਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।  ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਸੁਖ-ਸੰਪਨ, ਵੱਡਾ, ਕੱਦਵਾਰ, ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ, ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਬਨਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਨਵੇਂ ਅੰਕੜੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ  ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਤੋਂ 5.89 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ 617.3 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਇਸ ਵੇਲੇ 6.9  ਤੋਂ 7.2 ਫੀਸਦੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਲੋੜ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ 8 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਉਪਰ ਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਅਗਲੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ‘ਚ ਵੱਡੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਬਨਣਾ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕੂਕ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਆਮਦਨ 8,40,000 ਰੁਪਏ(ਭਾਵ 10,000 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਹੈ। ਕੀ ਇਹ ਭਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਰਫ 7 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦੇ ਦਮਗਜੇ ਮਾਰਕੇ 93 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਿਆ ਅਤੇ ਰੋਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ 75 ਵਰ੍ਹੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ 82 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਭੋਜਨ ਸਰਕਾਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਰਫ 7 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਹਨ। ਇਹਨਾ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਭਾਰਤੀਆਂ (22.8 ਕਰੋੜ) ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। ਮਗਨਰੇਗਾ ਦੇ ਅਧੀਨ 15.4 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹਨਾ ਨੂੰ 100 ਦਿਨ ਹਰ ਸਾਲ ਕੰਮ ਦੇਣ ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਾਇਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹਨਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ  49 ਤੋਂ 51 ਦਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਕੰਮ ਮਿਲਿਆ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 10.47 ਕਰੋੜ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੋ  ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਉਹ ਇਸੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾ ਦਾ ਟੱਬਰਾਂ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਉਹਨਾ ਵਿਚੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਖੇਤੀ ਛੱਡ ਗਏ। ਸਾਲ 2023 ਦੀ 15 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 8.12 ਕਰੋੜ ਰਹਿ ਗਈ। ਇਹਨਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ 6000 ਰੁਪਏ ਸਲਾਨਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜੋ ਖੇਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਨ, ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਸੜਕ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਪੁਲਾਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਜਾਂ ਫੁਟਪਾਥ ‘ਤੇ ਸੌਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਸੀਵਰੇਜ  ਸਾਫ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੁੱਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰ ਹਨ, ਉਹਨਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੀ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਦੇ ਪਰਖੀ ਹੈ? ਇਹਨਾ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਹੈ?ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੁੱਖ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹਨ ਇਹਨਾ ਲਈ?

ਸਰਕਾਰ ਨਿੱਤ ਦੁਹਾੜੇ ਵਾਇਦੇ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ ਸਭ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸਭ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਭ ਲਈ ਭੋਜਨ, ਸਭ ਲਈ ਮਕਾਨ। ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਅਸਲੀਅਤ ਕੀ ਹੈ? ਕੀ  ਸਰਕਾਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ “ਭੇਟ ” ਕੀਤੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ? ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਫੈਲੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੀ? ਕੀ ਸਰਕਾਰ  ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਕੱਚ-ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੀ?  ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਮ ਜਨਤਾ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ  ਤੋਂ ਹੈ। ਸਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦੀ ਦਰ ਇਸ ਵੇਲੇ 10 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਉਪਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।

ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ -ਵਿਚਾਲੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਬੱਚੇ ਕੁਪੋਸ਼ਨ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਉਮਰ ਦੇ 5 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਤੋਂ  ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਯੂਸ਼ਮਾਨ ਕਾਰਡ ਉਹਨਾ ਦੇ ਹੱਥ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ?  ਨਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ, ਨਾ ਬੁੱਢਿਆਂ ਦੇ, ਨਾ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ, ਜੋ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਆਪੇ ਬੱਚੇ ਜਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਵਾਸ ਅੱਜ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਪ੍ਰਦੇਸ਼  ‘ਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਭਾਰਤ  ਕਿਥੇ ਹੈ?

ਰਾਮ ਰਾਜ ਦੀ ਮੂਲ ਕਥਾ ਕੀ ਹੈ? ਸਭ ਲਈ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਰਾਜ! ਸਭ ਲਈ ਇਨਸਾਫ । ਸਭ ਲਈ ਰੋਟੀ, ਕੱਪੜਾ ਅਤੇ ਮਕਾਨ। ਪਰ ਅੱਜ  ਸਿਆਸੀ ਧਿਰਾਂ ਗਰੀਬੀ ਹਟਾਓ ਦੀ ਗਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਕੀ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਸਿਖਿਅਤ ਨਾ ਹੋਣ, ਜਿਥੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਨਾ ਹੋਣ ਜਿਥੇ ਇਨਸਾਫ, ਰਾਜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧੁਰਾ ਨਾ ਹੋਵੇ।

ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਭਟਕਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਨੇਤਾ ਮਸਜਿਦ-ਮੰਦਰ ਦੇ ਝਗੜੇ ਛੇੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਰਕੂ ਦੰਗੇ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ 2024 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਅਯੋਧਿਆ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਦੀ ਵਿਸਾਤ ਵਿਛਾਕੇ ਬੈਠੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਥੁਰਾ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਚੋਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਹਟਾਕੇ ਸੁੰਦਰ ਮੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ  ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ  ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਾਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਧਿਰ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧ ‘ਚ ਖੜ ਜਾਣ। ਉਹ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕਣ।

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਨੇਤਾ “ਇਨਸਾਫ ਯਾਤਰਾ” ਤੇ ਹਨ। ਉਹ ਮੁਹੱਬਤ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਕੀ ਕਦੇ ਉਹਨਾ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਚ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਹੈ ਕਿਸੇ ਨੇ? ਕੀ ਉਹਨਾ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਕਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਚੱਕਰ ‘ਚ ਫਸਾਉਣ ਲਈ ਆਖ਼ਰ ਜ਼ੁੰਮੇਵਾਰ ਕੌਣ ਹਨ, ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਹੈ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ?

 ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਵਿਛ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਡਿਜੀਟਲ  ਇੰਡੀਆ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਮੀਆਂ ਮਿੱਠੂ ਬਣਕੇ “ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਬਨਣ ਦੀਆਂ ਫੜਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਤਿ-ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਬਨਾਉਣ ‘ਤੇ ਤੁਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ, ਉਸਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸੁਪਨਮਈ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਬੇਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਧਦੀ ਰਹੇਗੀ,  ਰੁਪਏ ਦੀ ਕੀਮਤ ਡਿਗਦੀ  ਰਹੇਗੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਆਰਥਿਕ ਵਾਧੇ ਦੇ ਉਹਨਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਆਦਮੀ ਆਪਣਾ ਭਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।

ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ 93 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਰਾਮ ਰਾਜ ਦੀ ਉਡੀਕ ‘ਚ ਹਨ।

-ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਪਲਾਹੀ
9815802070

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਏ ਗਏ ਸਿੱਖ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਪੰਥ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੱਦੀ ਨਸ਼ੀਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ, ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਿਹ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੀ ਅਪ੍ਰੈਲ, 1621 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਹ ਮਿਤੀ 18 ਅਪ੍ਰੈਲ, ਕੁਝ 21 ਅਪ੍ਰੈਲ ਅਤੇ ਕੁਝ 25 ਅਪ੍ਰੈਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਮੌਤ ਇੰਦਰਾਜ ਦਾ ਕੋਈ ਭਰੋਸੇ ਯੋਗ ਰਿਕਾਰਡ ਉਪਲਭਧ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਸੀ। ਆਪ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸਨ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਬਾਬਾ ਸੂਰਜ ਮੱਲ ਜੀ, ਬਾਬਾ ਮਨੀ ਰਾਇ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਇ ਜੀ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਬੀਬੀ ਵੀਰੋ ਜੀ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਸਿੱਖ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਤੀਰੰਦਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਪਿਤਾ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਵੇਦਾਂ, ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਆਪ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਆਪ ਇੱਕ ਕਵੀ, ਇੱਕ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧਾ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਆਪ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਪਾਵਨਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਚਾਨਣ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਸਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ, ਮਨੁਖਤਾ, ਤਨ, ਮਨ, ਕਸ਼ਟ ਗੌਰਵ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ, ਜੋਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ 116 ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਝਲਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ 116 ਕਾਵਿਕ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਅੰਗ 219 ਤੋਂ 1426-29 ਉਤੇ 15 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਦੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਸੰਨ 1632 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਲਾਲ ਚੰਦ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਬਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ (ਜਿਸਨੂੰ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜਾਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨਾਲ ਹੋਇਆ।

ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਤੋਂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ

ਸੰਨ 1634 ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਸਿੱੱਖਾਂ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਦਾ ਬਾਜ਼ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਪੈਂਦੇ ਖਾਨ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਦੀ ਉਮਰ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਮੁਗਲਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂੰਨੀ ਜੰਗ ਹੋਈ। ਇਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਜੌਹਰ ਵਿਖਾਏ ਕਿ ਪਿਤਾ ਹਰਿਗੋਬਿੰਂਦ ਜੀ ਨੇ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਨੂੰ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਦਾ ਨਾਂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਪੈ ਗਿਆ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਸਨਿਆਸੀ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਹੋ ਗਏ।

ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ

ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਸੰਨ 1640 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਨਕੀ ਜੀ, ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਅਤੇ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਕਸਬਾ ਬਕਾਲਾ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸਬਾ ਬਕਾਲਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁੰਦਰ ਤਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਖੂਹਾਂ ਨਾਲ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਕਸਬਾ ਸੀ। ਗੁਰੁ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨਾਲ ਬਕਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਠਹਿਰੇ ਰਹੇ। ਉਥੇ ਭੋਰੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਕਈ ਸਾਲ ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਥੇ 26 ਸਾਲ ਰਹੇ।

ਨਾਨਕ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ

ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਵਾਰਿਸ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੂੰ ਯੋਗ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਸੰਨ 1644 ਵਿੱਚ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬਿਠਾਇਆ। ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ 1661 ਵਿੱਚ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬਿਠਾਇਆ। ਗੁਰੁ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਮਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਚੇਚਕ ਦੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਗਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੇਚਕ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਨ ਦੇਹੀ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਆਪ ਵੀ ਚੇਚਕ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਸੰਨ 1664 ਵਿੱਚ ਜੌਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਸਮਾਂ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਵੇਖ ਕੇ ਉਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਗਲਾ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਬੀਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਇੰਨੇ ਕਮਜੋਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ।ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ‘ਬਕਾਲੇ’ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਨਿਕਲਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਵਾਨ ਦਰਗਾ ਮੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥਾ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ ਸੋਢੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਆਪੂੰ ਬਣੇ 22 ਗੁਰੂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅੱਡੇ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਜਥੇ ਵੱਲੋਂ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨੀ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਵਪਾਰੀ ‘ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਣਾ’ ਦਾ ਜਹਾਜ਼, ਜੋਕਿ ਭਾਰੀ ਸਾਜ਼ੋ ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਤੂਫਾਨ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਨ, ਮਾਲ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਵੇਖ ਕੇ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਅਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 500 ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਰਾਂ ਭੇਟਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਚਨ ਕੀਤਾ।ਜਹਾਜ਼ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉਤੇ ਆਣ ਲੱਗਿਆ। ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਕੀਤੇ ਵਚਨ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ ਹਨ ਅਗਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਥੋਂ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਬਕਾਲੇ ਨੂੰ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਕਾਲਾ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਵੀ 22 ਅਖੌਤੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਅਸਲੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਮੂਹਰੇ ਦੋ ਦੋ ਮੁਹਰਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਮੁਹਰਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਰਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ੳਥੇ ਖੇਡਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ 22 ਸਾਧੂਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵੀ ਇਥੇ ਸਾਧੂ ਸੰਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਾਂ ਇੱਕ ਉਸ ਭੋਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਉਸ ਭੋਰੇ ਵੱਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ੳੱਥੇ ਉਸਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਮਾਤਾ ਗੁਜ਼ਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਗੁਜ਼ਰ ਕੌਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਮਰਨ ਉਤੇ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਇੰਨਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਉਥੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਦੋਂ ਉਸ ਸੰਤ ਦੀ ਅੱਖ ਖੁੱਲੇ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕੇ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲੀਆਂ ਤਾਂ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਅੰਦਰ ਆਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਹੋਰਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਅੱਗੇ ਵੀ ਦੋ ਮੁਹਰਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਜਦ ਮੁੜਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਭਾਈ ਵਚਨ 500 ਮੁਹਰਾਂ ਦਾ ਕਰਕੇ ਦੇ ਰਿਹਾ ਏਂ ਦੋ ਮੁਹਰਾਂ”।

ਇੰਨਾ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 500 ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਮੁਹਰਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਉਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਚਰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਮਕਾਨ ਦੀ ਛੱਤ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉਚੀ ਉਚੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗਾ ‘ਗੁਰੂ ਲਾਧੋ ਰੇ’। ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ ਸੁਣ ਕੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸਿੱਖ ਜਥਾ ਵੀ ਉਥੇ ਪਹੰੁਚ ਗਿਆ । ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਬਣ ਕੇ ਨਾਨਕ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਈ। ਫਿਰ ਦਰਗਾ ਮੱਲ ਨੇ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੌਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੁਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਏ।

ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ‘ਸਲੋਕ ਮ: 9’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਸਲੋਕ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਕਾਵਿਕ ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਲੋਕ 4, 5, 6 ਅਤੇ 7 ਸੱਤਰਾਂ ਦੇ ਹਨ। ਦੋ ਸੱਤਰਾਂ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਕਾਰ ਨੇ ਕਾਫੀਆ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਇਆਂ ਸੰਪੂਰਨ ਕਹਾਣੀ, ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਵ ਨੂੰ ਕਲਮਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਲੋਕ ਹੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਵੰਨਗੀ ਹੈ:

“ਗੁਨ ਗੋਬਿੰਦ ਗਾਇਓ ਨਹੀ ਜਨਮੁ ਅਕਾਰਥ ਕੀਨੁ॥
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਭਜੁ ਮਨਾ ਜਿਹ ਬਿਧਿ ਜਲ ਕਉ ਮੀਨ ॥“ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਗ 1426.

ਅਕਾਰਥ ਮਤਲਬ ਵਿਅਰਥ, ਕੀਨੁ = ਕਰਨਾ, ਜਿਹ = ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਬਿਧਿ =ਵਿਧੀ ਜਾਂ ਢੰਗ ਅਤੇ ਮੀਨ = ਮੱਛੀ ।

ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਾਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐ ਮਨੁੱਖ ਤੂੰ ਮਾਇਆ, ਈਰਖਾ, ਲਾਲਚ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਝਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਵਿਅਰਥ ਗਵਾ ਲੈਂਦਾ ਏਂ। ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਕੋਈ ਜਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮੂਲ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਗੁਣ ਗਾਇਨ ਕਰਨਾ। ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਲੋਕ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਉਪਮਾ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਮੱਛੀੱ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਉਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਐ ਮਨੁੱਖ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੱਛੀ ਤੋਂ ਲੈ।

ਇੱਥੇ ਵਿਚਾਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਜੀਵ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੱਛੂ ਕੰਮਾ, ਡੱਡੂ, ਜੋਕਾਂ, ਮਗਰ ਮੱਛ, ਦਰਿਆਈ ਘੋੜਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੱਪ ਆਦਿ। ਇਹ ਜੀਵ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਵੀ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੱਛੀ ਨਹੀਂ। ਮੱਛੀ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਜਵਿਨ ਪਾਣੀ ਉਤੇ ਹੀ ਨਿਂਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਲਦੀ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਾਂਦੀ ਪੀਂਦੀ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਹ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਲੈਂਦੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੀ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੌਂਦੀ ਤੇ ਜਾਗਦੀ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਖੇਡਦੀ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਘੰੁਮਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਗ੍ਰਿਹ੍ਰਸਤ ਜੀਵਨ ਵੀ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਘੜੀ ਪਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੱਛੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐ ਮਨੁੱਖ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਜੋ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਇਸਦਾ ਲਾਭ ਲੈਂਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰ। ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਇਹ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਣਾ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਨਾਲ ਇੰਝ ਜੁੜ ਕੇ ਰਹਿ ਜਿਵੇਂ ਮੱਛੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਲੋਕ ਨੰ: 5 ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹੋਇਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :

“ਧਨ ਦਾਰਾ ਸੰਪਤਿ ਸਗਲ ਜਿਨਿ ਅਪੁਨੀ ਕਰਿ ਮਾਨਿ॥
ਇਨ ਮੇ ਕਛੁ ਸੰਗੀ ਨਹੀ ਨਾਨਕ ਸਾਚੀ ਜਾਨਿ ॥“ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਗ 1426.

ਦਾਰਾ = ਪਤਨੀ. ਸੰਪਤਿ = ਦੌਲਤ/ਜਾਇਦਾਦ, ਸੰਗੀ = ਸਾਥੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਸਲੋਕ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਾਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਮਾਇਆ ਜਾਂ ਪੈਸੇ ਨੂੰ, ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਰਕੇ ਮੰਨਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਜਾਣ ਲਵੇ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੇ ਵੀ ਅੰਤ ਸਮੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਸਤੂ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਅੰਤ ਸਮੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀ ਜਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਕੀ ਹੈ? ਉਸਦਾ ਵਿਖਿਆਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਲੋਕ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ :

“ਨਾਮ ਰਹਿਓ ਸਾਧੂ ਰਹਿਓ ਰਹਿਓ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦੁ॥
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਇਹ ਜਗਤ ਮੇ ਕਿਨ ਜਪਿਓ ਗੁਰ ਮੰਤੁ॥“ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਗ 1429. ਸ਼ਲੋਕ 56.

ਯਾਤਰਾਵਾਂ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਦੇਸ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਗਏ ਅਤੇ ਠਹਿਰੇ ੳਥੇ ਉਥੇ ਹੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਏ ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਖੂਹ ਬਣਵਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਲੰਗਰ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਢਾਕਾ ਅਤੇ ਅਸਾਮ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਸੰਨ 1666 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪਟਨਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਸਾਮ ਦੇ ਰਾਜਾ ਚਕਰਦਵਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਯੰਗ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਉਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਉਤੇ ਗੁਰਦੁਆੲਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲੀ ਯਾਤਰਾ 21 ਅਗਸਤ 1664 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਗਮਨ ਦਾ ਸੋਗ ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਗਏ ਸਨ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਸੋਗ ਕਰਨ ਗਏ ਸਨ। ਤੀਸਰੀ ਯਾਤਰਾ ਉਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਤਰ- ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਉਤੇ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਮਥੁਰਾ, ਆਗਰਾ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਅਤੇ ਵਾਰਾਨਸੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਉਤੇ ਦੂਰ ਨਿਕਲ ਗਏ ਸਨ।

ਅਸਾਮ, ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦੀ ਰਾਣੀ ਚੰਪਾ ਕੋਲ ਗਏ।ਰਾਣੀ ਚੰਪਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਜਮੀਨ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 500 ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦ ਲਈ ਅਤੇ ਉਥੇ ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ (ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਉਤੇ) ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੈ ਗਿਆ। ਸੰਨ 1672 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮਾਲਵਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਲੋਕਾਂ ਉਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਉਤੇ ਸੀ।

ਸ਼ਹਾਦਤ

ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਰਵਾ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਖਤ ਉਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਿਮ ਧਰਮ ਦੇ ਕੱਟੜਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੀ ਸੋਚ ਹਿੰਦੂ ਬੁਤਪ੍ਰਸਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਪੁਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮਿਕ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇਸ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਉਸਨੇ ਚਾਰ ਅਸੂਲਾਂ ਉਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਧਮਕੀ ਨਾਲ ਡਰਾਇਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਧੰਨ ਦੌਲਤ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦਿੱਤਾ। ਤੀਸਰੇ ਅਸੂਲ ਰਾਹੀਂ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਨਾਲ ਡਰਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋਈਆਂ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਜਬਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਗਵਰਨਰਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋ ਸਾਰੇ ਹੀ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਪਾਠਸ਼ਲਾਵਾ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦੇਣ। ਇਸ ਹੁਕਮ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਮਥੁਰਾ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਤੋੜ ਦੱਤੇ ਗਏ। ਸਿਰਹੰਦ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਖਿਜਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀਆ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅੁਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਉਥੇ ਮਸੀਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮਸੀਤ ਦੇ ਮੌਲਵੀ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਗ਼ੈਰ ਮੁਸਲਿਮਾਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹਰੇਕ ਸੰਭਵ ਵਸੀਲਾ ਵਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਕਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੱਖਪਾਤੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਜਜੀਆ ਅਤੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗ਼ੈਰ ਮੁਸਲਿਮ ਕਰੋਬਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰ ਪੰਜ ਫੀਸਦੀ ਵਸੂਲਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਜਦ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕਰ ਅੱਧਾ ਭਾਵ ਢਾਈ ਫੀਸਦੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਾਰੇ ਦੇਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰ ਫੜਨ ਲੱਗੀ। ਰਾਜਾ ਦੇ ਗਵਰਨਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਅਤੇ ਉਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਵਧੀਆ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਗ਼ੈਰ ਮੁਸਲਿਮਾਂ ਉਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸਖਤੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਖਾਨ ਨੇ ਗ਼ੈਰ ਮੁਸਲਿਮਾਂ ਉਤੇ ਕੁਝ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਜਬਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋ ਕੋਈ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਕੁਝ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਫਰਿਆਦ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ।

ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥਾ ਪੰਡਿਤ ਕ੍ਰਿਪਾ ਰਾਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਆਨੰਦ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜਾ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਥਿਆ ਸੁਣਾ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਂਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਕਸ਼ਟ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਮਹਾਪੁਰਖ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਖੜੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਅੱਠ ਕੁ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੀ। ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਆਪ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਰ ਮਹਾਪੁਰਖ ਕੌਣ ਹੈ? ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਹ ਬੋਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੰੀਡਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾਉ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੳੇ ਕਿ ਜੇ ਸਾਡੇ ਪੀਰ ਜੀ, ਜੋ ਇਸ ਵੇਲੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉਤੇ ਸਸ਼ੋਭਤ ਹਨ, ਜੇ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਣ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਝ ਹੀ ਜਾ ਕੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਹੋਰ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤਿਆਂ ਉਤੇ ਜਬਰ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਹੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ।

ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆ ਕੇ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦਾ ਹੁਕਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਾਪਸੀ ਪੱਤਰ ਭੇਜ ਕੇ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੁਦ ਦਿੱਲੀ ਪਹੰਚਣ ਦਾ ਆਖ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਜੂਨ-ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਰੋਪੜ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਦੇ ਕਸਬੇ ਸੈਫਲਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਿੱਤਰ ਸੈਫ-ਉਲ-ਦੀਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਥੇ ਕੁਝ ਦੇਰ ਠਹਿਰੇ। ਫਿਰ ਉਥੋਂ ਗੁਰੁ ਜੀ ਸਮਾਨਾ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਸਲਿਮ ਮੁਰੀਦ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੈਥਲ, ਲਖਨ ਮਾਜਰਾ, ਰੋਹਤਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਉਤੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਗਰੇ ਪਹੰੁਚ ਗਏ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੈ ਗੁਰੁ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਗਰੇ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਕਰੀ ਬੈਠੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਥੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਬਜੁਰਗ ਹਸਨ ਅਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਇਂਨਾਮ ਮਿਲਣ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਹ ਕੰਮ ਮੇਰੇ ਰਾਹੀਂ ਕਰੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰੋਪੜ ਨੇੜੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਬਹੁਤਿਆਂ ਦਾ ਮੱਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਥੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜੜੀ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਵੇੀਖਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੀਰੇ ਜੜ੍ਹਤ ਅੰਗੂਠੀ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਮਠਿਆਈ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਲੜਕੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਇੰਨੀ ਮਠਿਆਈ ਲਪੇਟ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕੱਪੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੀਮਤੀ ਸ਼ਾਲ ਉਸਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਲੜਕਾ ਆਪਣੇ ਬਜੁਰਗ ਹਸਨ ਅਲੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਹਲਵਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉਤੇ ਮਠਿਆਈ ਲੈਣ ਲਈ ਗਿਆ। ਗਰੀਬ ਲੜਕੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤੀ ਅੰਗੂਠੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਲ ਵੇਖ ਕੇ ਹਲਵਾਈ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਤਿਉਂ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਕੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਲੜਕੇ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੈ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆ ਕੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਭਰਮਾਉਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨੀ ਤਾਂ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਖਤ ਪਹਿਰਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ।ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਹੋ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਰਾਮਾਤ ਦਿਖਾੳੇ, ਜਾਂ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਉ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਉਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਿਦਕ ਡੁਲਾਉਣ ਲਈ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਰੇ ਨਾਲ ਚਿਰਵਾ ਕੇ ਦੋਫਾੜ ਕਰਕੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਹੀਂ ਡੋਲੇ। ਫਿਰ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉੁਬਲਦੀ ਦੇਗ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਫਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਡੋਲੇ। ਫਿਰ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਰੂੰ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਆ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਫਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਡੋਲੇ। ਅਖੀਰ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਣ ਦੰਡ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਸੱਯਦ ਆਦਮ ਸ਼ਾਹ ਹੋਰ ਮੌਲਵੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣ ਦੰਡ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਜੋ ਪੰਜ ਇਸ਼ਨਾਨਾ ਆਦਿ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਰ ਲੳੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਥੇ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਹੇਠ ਬੈਠ ਕੇ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਸਮਾਨਾ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਜੱਲਾਦ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ। ਜੱਲਾਦ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹੀ ਵਾਰ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸੀਸ ਧੜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ‘ਸ਼੍ਰੀ ਸਰਬ ਲੋਹ ਗ੍ਰੰਥ’ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਇਸ ਲਿਖਿਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ :

“ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਕੇ ਚਲਤ ਭਯੋ ਜਗਤ ਮੇਂ ਸੋਕ”

ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣ ਅਤੇ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਕੋਈ ਨਾ ਆਇਆ। ਪ੍ਰਚਲਤ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮੀਂਹ ਹਨੇਰੀ ਦਾ ਭਾਰੀ ਤੂਫਾਨ ਆਇਆ। ਇਸ ਤੂਫਾਨ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸੀਸ ਲੈ ਕੈ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਅਨੰਦ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਵਪਾਰੀ ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਵਣਜਾਰਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਉਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਸਸ਼ੋਭਤ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਸਸ਼ੋਭਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੀਸ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਥੇ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਸਸ਼ੋਭਤ ਹੈ।

ਲੇਖਕ : ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ (+64 22 071 0935)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਦੇਣ

 ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਦੇਣ ਨਿਵੇਕਲੀ ਹੈ, ਲਾਸਾਨੀ ਹੈ। ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਅਜੇਹੀ ਧਾਰਮਿਕ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬ੍ਰਹਮ-ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੰਗੀਤਮਈ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ ਹੋਵੇ। ਅਫਸੋਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਕਰ ਕੇ ਬਾਕੀ ਵਿਸ਼ਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸਾਨੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਅਗਿਆਨ ਹੈ। ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਰਾਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਅਤੇ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਕੁਝ ਗੈਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਟੈਗੋਰ ਪਰਿਵਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਚਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਿਤਨੇਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਨਿਵੇਕਲੀ ਆਰਤੀ “ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲ…” ਨੂੰ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਰਵਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਗਿਣਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ : “ਫਿਰ ਉਠੀ ਆਖਿਰ ਸਦਾ ਤੌਹੀਦ ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਸੇ/ ਹਿੰਦ ਕੋ ਇਕ ਮਰਦੇ-ਕਾਮਲ ਨੇ ਜਗਾਇਆ ਖਵਾਬ ਸੇ।”

 ਬਾਬਰਵਾਣੀ ਵਿਚ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਲੜਨ ਦੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲਲਕਾਰ ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦ ਰਾਗ ਆਸਾ ਵਿਚ ਹਨ: “ਖੁਰਾਸਾਨ ਖਸਮਾਨਾ ਕੀਆ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਡਰਾਇਆ”, “ਜਿਨ ਸਿਰ ਸੋਹਨ ਪੱਟੀਆਂ ਮਾਂਗੀ ਪਏ ਸੰਧੂਰ”, “ਕਹਾਂ ਸੋ ਖੇਲ ਤਬੇਲਾ ਘੋੜੇ”। “ਜੈਸੀ ਮੈਂ ਆਵੈ ਖਸਮ ਕੀ ਬਾਣੀ” ਰਾਗ ਤਿਲੰਗ ਵਿਚ ਹੈ। ਗੁਰੁ ਜੀ ਨੇ ਬੇਖੌਫ਼ ਹੋ ਕੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ “ਪਾਪ ਕੀ ਜੰਝ” ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਸਖਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ “ਰਾਜੇ ਸ਼ੀਂਹ ਮੁਕੱਦਮ ਕੁੱਤੇ, ਜਾਇ ਜਗਾਇਨ ਬੈਠੇ ਸੁੱਤੇ” ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਰੱਬ ਨੂੰ ਵੀ ਉਲ੍ਹਾਮਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਝਿਜਕੇ : “ਏਤੀ ਮਾਰ ਪਈ ਕੁਰਲਾਣੇ ਤੈਂ ਕੀ ਦਰਦ ਨਾ ਆਇਆ”। ਸੱਚ, ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਨਤਾ ਲਈ ਲੜਨ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ: “ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ ।। ਸਿਰ ਧਰ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ।। ਇਤੁ ਮਾਰਗਿ ਪੈਰੁ ਧਰੀਜੈ।। ਸਿਰ ਦੀਜੈ ਕਾਣਿ ਨ ਕੀਜੈ।। (ਅੰਗ :1412)

 ਔਰਤ ਨੂੰ ਆਦਮੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿਚ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੁੱਲ ਅਤੇ ਅਭੁੱਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਔਰਤ ਨੂੰ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੱਜ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਸੋ ਕਿਉਂ ਮੰਦਾ ਆਖੀਐ ਜਿਤੁ ਜੰਮੇ ਰਾਜਾਨ”। ‘ਰਾਜਾਨ’ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਇਨਸਾਨ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਜੀਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਜਿੰਨੇ ਮੌਕੇ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਸਿ਼ਸ਼ (ਸਿੱਖ) ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹਨ ਉੱਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਹੋਣ। ਇਹ ਸਭ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਲਹਿਰ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਰਚਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਇਹ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਮੇਂ ਆਰੰਭ ਹੋਈ। ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਸਰਾਸਰ ਗਲਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਬਾਣੀ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਧਾਰਨਾ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਬਾਰੇ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ। ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਲਿਪੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ‘ਪੱਟੀ ਲਿਖੀ’ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪੈਂਤੀ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਸਿਰਫ ਤਰਤੀਬ ਥੋੜੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਸ, ੲ, ਅਤੇ ੳ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਹਨ। ਹ ਅਤੇ ਅ ਅੰਤ ਵਿਚ ਹਨ। ਦੋ ਅੱਖਰ ਜੋ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੱਲੇ ਹਨ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈਂਤੀ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਤਰਤੀਬ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੁਝ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਹੋਂਦ, ਸੱਚਾ ਸੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਜੀਣ, ਵੰਡ ਕੇ ਛਕਣ, ਗਊ ਗਰੀਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ, ਦਸਾਂ ਨਹੁੰਆ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ- ਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ clairvoyance ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਾਰੇ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਪੱਧਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ “ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਧੂਕਾਰਾ” ਸੀ (ਅਰਬਾਂ, ਖਰਬਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਸਿਰਫ਼ ਧੁੰਦ ਦਾ ਗੁਬਾਰ ਸੀ)। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ; “ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ ਏਕੋ ਕਵਾਉ।। ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਇ ਲਖ ਦਰਿਆਉ।।’ (ਇਕ ਬੋਲ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋ ਗਈ)। ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਟੀਫਨ ਹਾਅਕਿਨ (1942-2018) ਵਰਗੇ ਵਿਗਿਆਨੀ Big Bang Theory ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ‘ਏਕੋ ਕਵਾਉ’ ਕਿਹਾ ਹੈ।  ਫਿਰ “ਸਾਚੇ ਤੇ ਪਵਨਾ ਭਇਆ ਪਵਨੈ ਤੇ ਜਲ ਹੋਇ।। ਜਲ ਤੇ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸਾਜਿਆ ਘਟੇ ਘਟ ਜੋਤ ਸਮੋਇ।।” ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਡਾਰਵਿਨ ਦੇ ਫਲਸਫੇ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਇਕ ਬੈਲ ਨੇ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ : “ਧਰਤੀ ਹੋੁਰ ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ।। ਤਿਸ ਤੇ ਭਾਰ ਤਲੈ ਕਵਣੁ ਜੋਰੁ।।” ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਅਕਾਸ਼-ਗੰਗਾ (Galaxy) ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰੋੜਾਂ ਸੂਰਜ ਹਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ: “ਕੇਤੇ ਇੰਦ ਚੰਦ ਸੂਰ ਕੇਤੇ, ਕੇਤੇ ਮੰਡਲ ਦੇਸ।”    

ਕੁਝ ਅਖਾਉਤੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਵਗੈਰਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਸ਼ੰਕੇ ਉਤਪਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਵਾਰਥੀ ਹਿਤਾਂ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ-ਘਸੁੱਟ ਤੋਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਰਚੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਧਾਰਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤ ਕੇ ਆਤਮਾ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦੇ ਰਹੱਸ ਜਨ ਸਾਧਾਰਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਏ। ਇਸ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਨਿੱਤ ਪ੍ਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜੇਹੇ ਬਿੰਬ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਗਜ਼ਬ ਦੀ ਸੰਖੇਪਤਾ, ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਉਚਾਈ ਲਿਆਂਦੀ। ਹਲ਼, ਸੁਹਾਗਾ, ਅਹਰਣਿ, ਖਲਾ ਆਦਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਬਿੰਬ ਬਣਾਏ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਕਵੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਮੁਲੰਕਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕਵੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਸਾਜਣ ਬਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਹੈ : “ਵੇਲ ਨ ਪਾਈਆ ਪੰਡਤੀ ਜਿ ਹੋਵੈ ਲੇਖੁ ਪੁਰਾਣ।। ਵਖਤ ਨ ਪਾਇਓ ਕਾਦੀਆ ਜਿ ਲਿਖਨਿ ਲੇਖ ਕੁਰਾਣ।। ਥਿਤਿ ਵਾਰ ਨ ਜੋਗੀ ਜਾਣੈ ਰੁਤਿ ਮਾਹੁ ਨ ਕੋਈ।। ਜਾ ਕਰਤਾ ਸਿਰਠੀ ਕਉ ਸਾਜੇ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਸੋਈ।।” ਇਸ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਵੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੇਵਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਚਾਰ ਸ਼ਲੋਕ ਲਿਖੇ ਹਨ : “ ਯਕ ਅਰਜ ਗੁਫਤਮ ਪੇਸਿ ਤੋ ਦਰ ਗੋਸ ਕੁਨ ਕਰਤਾਰ।। ਹਕਾ ਕਬੀਰ ਕਰੀਮ ਤੂ ਬੇਐਬ ਪਰਵਦਗਾਰ।। ਦੁਨੀਆ ਮੁਕਾਮੇ ਫਾਨੀ ਤਹਕੀਕ ਦਿਲਦਾਨੀ।। ਮਮ ਸਰ ਮੂਇ ਅਜਰਾਈਲ ਗਿਰਫਤਹ ਦਿਲ ਹੇਚਿ ਨ ਦਾਨੀ।।1।। ਰਹਾਉ।। ਜਨ ਪਿਸਰ ਪਦਰ ਬਿਰਾਦਰਾਂ ਕਸ ਨੇਸ ਦਸਤੰਗੀਰ।। ਆਖਿਰ ਬਿਅਫਤਮ ਕਸ ਨ ਦਾਰਦ ਚੂੰ ਸਵਦ ਤਕਬੀਰ।।2।। ਸਬ ਰੋਜ ਗਸਤਮ ਦਰ ਹਵਾ ਕਰਦੇਮ ਬਦੀ ਖਿਆਲ।। ਗਾਹੇ ਨ ਨੇਕੀ ਕਾਰ ਕਰਦਮ ਮਮ ਈ ਚਿਨੀ ਅਹਵਾਲ।।3।। ਬਦਬਖਤ ਹਮਚੁ ਬਖੀਲ ਗਾਫਿਲ ਬੇਨਜਰ ਬੇਬਾਕ।। ਨਾਨਕ ਬੁਗੋਯਦ ਜਨੁ ਤੁਰਾ ਤੇਰੇ ਚਾਕਰਾਂ ਪਾਖਾਕ।।4।। (ਅੰਗ 690)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਹੁਤ ਸੁਰੀਲੇ ਗਲ਼ੇ ਦੇ ਧਨੀ ਵੀ ਸਨ। ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਰਚੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਉਦਾਸੀਆਂ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ਼ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਬਾਲਾ ਜੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਤੇ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਰਬਾਬ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਗਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਗਾ ਕੇ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਦੇ ਸਨ। ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ : “ਮਰਦਾਨਿਆ, ਰਬਾਬ ਉਠਾ। ਬਾਣੀ ਆਈ ਹੈ।” ਇਕ ਸ਼ਲੋਕ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ: “ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਪਦਾਰਥ ਦੀਜੈ ਹਿਰਦੈ ਕੰਠ ਬਣਾਈ”। ਭਾਵ: “ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੀ ਦੌਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ, ਹੇ ਸੁਆਮੀ। ਉਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਅਤੇ ਗਲ਼ੇ ਨੂੰ ਸਿ਼ੰਗਾਰ ਲਵੇਗਾ।” ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਕੇ ਰੂਹ ਸਰਸ਼ਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਦੋ ਤੱਥ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਲਾਸਾਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਉਸ ਦੀ ਬਾਣੀ ਆਪਣੀ ਪੋਥੀ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਅਜੇਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਚ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ, ਉਹ ਆਪਣਾ ਗਿਆਨ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਥੋਪਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਬਲਕਿ “ਕਿਛੁ ਸੁਣੀਐ ਕਿਛੁ ਕਹੀਐ” ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਰਾਹੀਂ ਗੋਸ਼ਟੀ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵੱਲ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਆਪਾ ਖੋ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ, “ ਰੋਸੁ ਨ ਕੀਜੈ ਉਤਰ ਦੀਜੈ।।”

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਵੰਡ ਛਕੋ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਲੰਗਰ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹੇਗੀ। ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦੀ ‘ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ’ ਅਤੇ ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ‘ਖਾਲਸਾ ਏਡ’ ਵਰਗੀਆਂ ਅਨੇਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

-ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ
305, ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ (ਫੇਜ਼-1)
ਬਠਿੰਡਾ-151001
ਫੋਨ: 098149-41214
Email: singhbasant82@yahoo.in

ਲੈ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਮਖਮਲ ਦੀ, ਪੱਖੀ ਘੁੰਗਰੂਆਂ ਵਾਲੀ

ਰੇਡੀਓ ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਜੀ.ਐਲ. ਮੈਂਬਰ ਸਾਹਬ ਨਾਲ। ਨਿਵਾਸੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾ ਤੇ ਸ਼ਿਕਵੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਜੀ, ਕੌਂਸਲਰ, ਐਮ.ਪੀ. ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੁੱਝ ਨੀਂ ਕਰਦੇ, ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਸੋਚੀ ਪੈਗੀ ਕਿ ਚਾਅ ਦਾ ਕੁੱਝ ਮੁੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਬਸ ਜੀ ਸਾਡੇ ਬੰਦੇ ਬਣਗੇ ਦੂਹੋ ਦੂਹੀ ਵੋਟਾਂ ਪਾਓ, ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਕਿ ਕੌਂਸਲਰ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧ ਭਾਈ ਆਪਣੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹਨ ਕੋਈ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ ਕੀ ਭਾਲਦੇ ਹੋ। ਹੁਣ ਲਵਕੇ ਟੈਕਸ ਭਰੋ ਤੇ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੋਈ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਇਲਾਕਾ ਨਿਵਾਸੀ ਆਪਣੇ ਅਜ਼ਾਦ ਪਰ ਕੇਵਲ ਭੱਤੇ ਜੋ ਕਿਰਾਇਆ ਭਾੜਾ ਹੀ ਹੋਣ ਨਹੀਂ ਚੁਣਦੇ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਘੁੰਗੂਆਂ ਵਾਲੀ ਪੱਖੀ ਹੀ ਝੱਲਣ ਲਈ ਲਭੋ, ਜੇ ਤਾਂ ਬੜੀ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਪਹਿਲੂ ਸਾਡੀਆਂ ਦੇਸੀ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਐਮ.ਪੀ. ਨੇ ਪੰਜ ਦਿਨ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਲੰਡਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਹਿਰ ਭਾਵੇਂ ਅੰਦੇਸੇ ’ਚ ਡੁੱਬੇ ਪਰ ਕੁੱਝ ਕੁ ਸੁਆਰਥੀ ਦੇਖੋ ਐਮ.ਪੀ. ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਜੀ ਆਹ ਮੈਂ ਹੁਣ ਗਾਉਣ ਲੱਗਣਾ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਵਾ ਸ਼ਾਵਾ ਹਈ ਸ਼ਾਵਾ ਕਰਨ ਆਇਓ ਤੇ ਕੋਈ ਆਖੂ ਮੈਂ ਆਹ ਆਲੂ ਕਚਾਲੂ ਵੇਚਣ ਲੱਗਣਾ ਤੇ ਆਪ ਆ ਕੇ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰਿਓ ਜੀ ਬਸ ਪੰਜਾਬ ਯਾਦ ਕਰਾ ’ਤਾ, ਕੋਈ ਕਹੂ ਮੈਂ ਤਾਂ ਚੁੱਕ ਤੇ ਫੱਟੇ ਪੈਸਾ ਖਰਚ ਕੇ ਖੋਹਲ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲਾਟੂ ਜਗਦੇ ਤੇ ਲੋਕੀ ਦੇਖ ਕੇ ਅਸ਼ ਅਸ਼ ਕਰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਕਿ ਖਾ ਪੀ ਕੇ ਸੌਣ ਲਈ ਵੀ ਗੱਦੇ, ਮੰਜੇ ਤੇ ਸਭ ਬੰਦੋਬਸਤ, ਹੁਣ ਦੇਖੋ ਕਿ ਸਾਹਬ ਨੇ ਆਰਾਮ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਦੋ ਦਿਨ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ, ਫੇਰ ਘਰਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਧਿਆਨ, ਤਾਂ ਕੰਮ ਕਦੋ ਕਰੇ ਨਾਲੇ ਕੰਮ ਉਹ ਕਰ ਵੀ ਦਿਊ ਅਗੋਂ ਆਗਿਆ ਦੇਣੇ ਅਫ਼ਸਰ ਘੂਰ ਧਰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਕੂੰਡਾ ਹੋਜੂ ਵਸੂਲੀਆਂ ਤੋਂ ਆਮਦਨ ਕਿਵੇਂ ਕੌਂਸਲਰ ਤਾਂ ਡਰਦੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ’ਤੇ ਨੇ। ਤਨਖ਼ਾਹ ਜੋਗੇ ਹੋਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਐਮ. ਪੀ. ਸਾਹਬ ਪੱਲਾ ਝਾੜਦੇ ਨੇ ਜੀ ਟੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੋ ਇਹ ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ, ਅਸੀਂ ਪੱਲਾ ਝਾੜ ਚੰਗਾ ਜੀ ਪੱਖੀ ਹੀ ਸਹੀ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ, ਤੁਹਾਡੇ ’ਤੇ ਗਿਲਾ ਕੋਈ ਨੀਂ ਆਪਣੀ ਕੀਤੀ ਪਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲਿਓ ਕੌਂਸਲਰ ਤਾਂ ਲੇਬਰ ਹੈ।

-ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਚਾਹਲ, ਸਾਊਥਾਲ