ਜਾਅਲੀ ਡਿਜ਼ੀਟਲ-ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਲੋੜ

ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਾਅਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਡਿਜ਼ੀਟਲ-ਸੰਚਾਰ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ –ਥਿੜਕਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਡਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ, ਆਪਣੇ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਚਾਲੀ ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਡਗਮਗਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਖੇਤਰ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹਰ ਕੋਈ ਮੁਹਾਰਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਬਹੁਤਿਆਂ ਕੋਲ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਗਿਆਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੋਈ ਅਜਿਹੇ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਬਲਾਕ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਧੇਰੇ ਜਾਅਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਵੇਂ ਖੇਤਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।  ਬੈਂਕ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨੌਕਰੀ ਨਾਲ।  ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਤੱਤਫਟ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਸਰਵੇ ਦੌਰਾਨ 82 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਜਾਅਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨ ਬੈਠੇ।  ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਇਨਬਿਨ ਅਸਲੀ ਵਰਗੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਾਅਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕਰਨੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।  ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਅਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੌਕਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 52 ਫੀਸਦੀ ਬੈਂਕ ਅਲਰਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਵਧੇਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾਅਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣਾ ਬੜਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਈ-ਮੇਲ ਜਾਂ ਟੈੱਕਸਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੰ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਮਾਇਕ ਤਣਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਨੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਨਕਲੀ ਵਿਚਲਾ ਅੰਤਰ ਮਿਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹਰ ਕੋਈ ਡਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।  ਸਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਾਣਕਾਰੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਮੁਹਾਰਤ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਆਪ ʼਤੇ ਭਰੋਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਚੌਕਸੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਕੋਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਰੋਬੋਟ ਦੁਆਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ ਲਈ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਨਕਲੀ ਬੌਧਿਕ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਡੀਪਫੇਕ ਮਾਮਲਾ

ਹੁਣ ਅਦਾਕਾਰਾ ਰਸ਼ਮਿਕਾ ਮੰਦਾਨਾ ਦੀ ਜਾਅਲੀ ਡੀਵੀਓ (ਡੀਪਫੇਕ) ਨਾਲ ਹੱਦ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਡੀਪਫੇਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਤਕਨੀਕੀ ਮਾਹਿਰ ਇਸਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਨ ਪਰ ਰਸ਼ਮਿਕਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਸੱਭ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਡੀਪਫੇਕ ਤਕਨੀਕ ਤਹਿਤ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉਪਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਵੀਡੀਓ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਸ਼ਮਿਕਾ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦਖ਼ਲ ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ ਅਤੇ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਵਿਚ ਦਿੱਕਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵੀਡੀਓ ਅਸਲੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਕਲੀ ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਲਈ ਇਹ ਬੜਾ ਅਸਾਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰੰਗ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਹੋਰ ਗਲਤੀਆਂ ਵੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮਾਹਿਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਾਅਲੀ ਵੀਡੀਓ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਐਨਾ ਸੁਖ਼ਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਐਨਾ ਔਖਾ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਤਕਨੀਕ ਨਕਲ ਤਾਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਕਲ ਕਦੇ ਅਸਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਰਹਿ ਗਏ ਅੰਤਰ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਦਿਸ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।

ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਧਣ ਦੇ ਆਸਾਰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਨੇ ਚੌਕਸੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਨਿਯਮ-ਕਾਨੂੰਨ ਸਖ਼ਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਚੀਨ, ਇੰਗਲਡ, ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸੱਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹਨ। ਡੀਪਫੇਕ ਦੇ ਵੱਧਦੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਮੱਦੇ-ਨਜ਼ਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਅਜਿਹਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 2016-17 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਕਲੀ ਵੀਡੀਓ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਸਨ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਈ.ਪੀ.ਐਕਟ 2000 ਦੇ ਆਧਾਰ ʼਤੇ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਤੇ 3 ਸਾਲ ਤੱਕ ਕੈਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਮਾਨਹਾਨੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਤਕਨੀਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਖਤਰੇ ਵਧਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਹਾਲਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਕਾਨੂੰਨ ਲਿਆਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਫ਼ਰਕ ਵੀ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਨਵੇਂ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ। ਇਹ ਬੇਹੱਦ ਗੰਭੀਰ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਇਸੇ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਤੁਰੰਤ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਆ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕਰਕੇ ਅਗਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਅਤਿ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕੁਝ ਨਵੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।

-ਪ੍ਰੋ. ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ

ਪਰਵਾਸੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਰਥਕ ਗੱਲਬਾਤ

ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਸ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ʼਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਤੇ ਪੀੜਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਇਸਦਾ ਮੂੰਹ-ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।  ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਗਤੀ ਘੱਟਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ।

ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਰਵਾਸ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਭਾਰਤੀ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚੋਂ ਜਾ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ 30 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੱਸ ਗਏ ਹਨ।  ਜਿਵੇਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਵੱਸਣ ਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨਸਾ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਹੋਵੇਗੀ ਤਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ਵੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਨ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਕਾਰੀਗਰ, ਵਿਉਪਾਰੀ, ਮਿਹਨਤ-ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਧਨਾਢ ਲੋਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।  ਵੱਖ ਵੱਖ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਉਹ ਲੋਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵਤਾ, ਬਿਹਤਰ ਜੀਵਨ ਹਾਲਾਤਾਂ, ਬਿਹਤਰ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਵਿਕਸਤ ਮੁਲਕਾਂ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਬਿਹਤਰ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਕੱਢ ਕੇ ਵਿਕਸਤ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਨੂੰ ਇਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਵਾਸ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।  ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।  ਪਰਵਾਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ।  ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਅੱਜ ਤੀਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਜਵਾਨ ਹੈ।  ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ।  ਉਦੋਂ ਭੂਗੋਲਿਕ, ਸਮਾਜਕ, ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਸਨ।

ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵੀ ਵੱਧ ਗਈਆਂ ਹਨ।  ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੀਡੀਆ ਤਰਜੀਹੀ ਆਧਾਰ ʼਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਾ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।  ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਡੀ ਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਰਚਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 'ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਗੀਤ' ਤਹਿਤ 'ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰ' ਵਿਸ਼ੇ ʼਤੇ ਖੁਲ੍ਹੀ-ਲੰਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੀ।  ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰ ਵਜੋਂ ਚਰਚਿਤ ਸ਼ਾਇਰ ਮਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।  ਐਂਕਰ ਰਾਜੀਵ ਖੰਨਾ ਸਨ ਜਦ ਕਿ ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਵਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਨ।

ਮਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਵਾਰਤਕ ਦੀਆਂ 8-10 ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ, ਸਮਾਜਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਲ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਥੇ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

'ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰ' ਵਿਸ਼ੇ ʼਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੇ। ਬਹੁਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖੇ, ਕੰਨੀਂ ਸੁਣੇ ʼਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸਨ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ʼਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਰਟੀਕਲ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। 

ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਰਵਾਸ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਲਦੀ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਘਰ ਦਾ ਇਕ ਜੀਅ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਉਹ ਖੱਟੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਵਾਪਿਸ ਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।  ਅੱਜ ਇਹ ਰੁਝਾਨ, ਇਹ ਸੋਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਹਰ ਕੋਈ ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੀ ਪੀ.ਆਰ. ਲੈਣੀ ਲੋਚਦਾ ਹੈ।

ਅੱਜ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ, ਅੱਧ ਪੜ੍ਹੇ, ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ʼਤੇ ਪਹੁੰਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਕਿਰਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਥੇ ਪਹਿਚਾਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਥੇ ਅਫ਼ਸਰੀ ਕਰਦੇ ਲੋਕ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਲੇਬਰ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਘੋਖ ਦਾ, ਖੋਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕਿਹੜੀ ਸੋਚ, ਕਿਹੜੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੈ।

ਉਥੇ ਸੱਭ ਕੁਝ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੱਭ ਕੁਝ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਫ਼ਟਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਰਹਿਣ ਦੇ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ, ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖਰਚੇ ਹਨ। ਮੁਢਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਖਰਚੇ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਮਦਨ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।  ਇਸੇ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਨੌਜਵਾਨ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਧਰਲੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਓਧਰ ਵੁੱਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਚੀਨੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਦੂਸਰਾ ਨੰਬਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਵਧੇਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੜਾਈ-ਵੀਜ਼ਾ ʼਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਉਥੇ ਪੱਕਾ ਹੋਇਆ ਜਾਵੇ।

ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਥੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰੁਝਾਨ ਹੈ।  ਲਾਇਬਰੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਕੋਈ ਨੌਜਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿਤਾਬ ਲੈਣ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।  ਜਿਹੜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੱਚੇ ਉੱਥੇ ਜੰਮੇ ਪਲੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਲਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉਹੀ ਹੈ।  ਪਰ ਇਥੋਂ ਜਿਹੜੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਉਥੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਧਰਲੇ ਘਰ, ਇਧਰਲੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨਾਲ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਤੌਰ ʼਤੇ ਜੁੜੇ ਹਨ।  ਉਥੇ ਉਹ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਜਨਬੀਆਂ ਵਾਂਗ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਚੇਤੰਨ ਲੋਕ ਉਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨਾਲ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।  ਉਥੇ ਮਿੰਨੀ ਪੰਜਾਬ ਇਸ ਲਈ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿਉਂ ਕਿ ਅਜੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੀਡੀਆ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪੁਲ ਬਣਕੇ ਬਾਖ਼ੁਬੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

-ਪ੍ਰੋ. ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ

ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਅਤੇ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ ਸਭਾ ਬਨਾਮ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ

ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਜੋਤ ਹੇਠ ਘੱਟ ਭੈਅ ਦੀ ਮਾਲਕੀਅਤ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਚੋਅ ਅਤੇ ਰੇਤਾ ਦੇ ਥੇਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੇ, ਇਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 1950 ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਅਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ, ਸੁਡੌਲ ਜੁੱਸੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆਕਰਮੀ, ਗੁਜਰਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਈਜਨ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਲਰਕ ਬਾਬੂਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਬੇਹਤਰੀ ਵਾਸਤੇ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਬਣਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਜਲਾਵਤਨੀ ਹੋ ਗਏ। ਕਈ ਬਹੁਤ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਪਿੱਛੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਮਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਫਿਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਜੋ ਕੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਅੱਜ ਲੱਖਾ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾ ਕਰਕੇ, ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਲਚ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਉਤਪਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਨਾਜਾਇਜ਼ ਕਬਜ਼ੇ, ਗਲਤ ਮੁਖਤਾਰਨਾਮੇ ਬਣਾਕੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੀ ਖਰਦੋ ਫਰੋਖਤ, ਸਿਆਸੀ ਸ਼ਹਿ ਤੇ ਭੂਮੀ ਮਾਫ਼ੀਆਂ ਰਾਹੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਉਣ ਵਰਗੇ ਘਣੌਏ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ, ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਅਤੇ ਜਾਨੀ ਕਸ਼ਟ ਵੀ ਝੱਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਸਮੇਂ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਬੈਠਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇਸਹਾਰਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਆਪਣੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਾਰਨ ਹਰ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਾਫ਼ੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੀ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਨਾਮਣਾ ਵੀ ਖੱਟਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰ, ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਹੋਰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਥੇ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹਕੇ ਪੈਸਾ ਲਾਇਆ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਮਾੜ੍ਹੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਪਿੱਛੇ ਉਸਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਬਾਹਰੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵੀਜ਼ਾ, ਦਿੱਲੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ’ਤੇ ਵਾਧੂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਅਤੇ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਬਾਰੇ ਖਦਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਹਰੀ ਸਮਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕਸਟਮ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਲੋ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਦੋਹਰੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਆਮ ਭਾਰਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਆਈ.ਡਬਲਯੂ.ਏ. ਵਲੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਦੋ ਜਹਿਦ ਕੀਤੀ ਗਈ। 1974 ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਫ਼ਦ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ, ਆਈ.ਡਬਲਯੂ.ਏ. ਸਾੳੂਥਾਲ ਬਰਾਂਚ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਏ, ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਰੂਪਰਾਏ, ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਤੂਰ ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਡਾਂ, ਦੋਹਰੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ’ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਭਾਵੇਂ ਇੰਦਰਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਦੋਹਰੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਲੱਟਕਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਸੇ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਹੀ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਕੁੱਲ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਓ.ਸੀ.ਆਈ. ਕਾਰਡ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚਾਲੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਉਹ ਕੋਈ ਕੰਪਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਭਾਰਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਉਥੋਂ ਦੇ ਬਸ਼ਿੰਦੇ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ।

ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਨ, ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਵਾਸਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1996 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਟ ਜਨਰਲ ਬੀ.ਕੇ.ਐਨ. ਛਿੱਬਰ ਰਾਹੀਂ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ 5.3.98 ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਭਾ, ਸੋਸਾਇਟੀ ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ ਐਕਟ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ 20.3.1998 ਨੂੰ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਹਰ 2 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਕ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਹੀ 10,500 ਰੁਪਏ ਦੀ ਫ਼ੀਸ ਦੇ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਇਸਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਣੇ ਹੋਏ ਮੈਂਬਰ ਹੀ ਸਭਾ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੋਈ 50 ਤੋਂ 55 ਲੱਖ ਹੈ ਪਰ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 23000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਇਹ ਸਭਾ ਬਾਰੇ ਘੱਟ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਦਾ ਹੈ।

ਪਹਿਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਸਭਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਜਲੰਧਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਉਥੋਂ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਇਕ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਥੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਜੱਜ ਅਤੇ ਵਕੀਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਨਿਆਂ ਪਾਲਿਕਾ ਦੀ ਸੁਸਤ ਚਾਲ ਅਤੇ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਾਰਨ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਿਆਂ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ, ਕੋਈ ਵੀ ਸਫ਼ਲਤਾਂ ਹਾਸਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਆਮ ਚਰਚਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਫਾਸਟ ਟਰੈਕ ਅਦਾਲਤਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮਾਂ (ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ) ਬੰਦ ਨਿਆਂ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਤੀ ਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ। ਸੰਨੀ ਦਿਓਲ ਦੀ ਇਕ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਫ਼ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾਂ ’ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਮਿਲੀ ਤੋਂ ਤਾਰੀਖ਼। ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਦਿਵਾਨੀ ਕੇਸਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ 25 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਤੀਿਆ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਆਪਸੀ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ‘ਲੋਕ ਅਦਾਲਤ’ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਫਾਸਟ ਟਰੈਕ ਅਦਾਲਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਜੋ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਹਨ, ਮੁਤਾਬਕ 2500 ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੰਜ ਹੋਰ ਫਾਸਟ ਟਰੈਕ ਅਦਾਲਤਾਂ, ਬਠਿੰਡਾ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ), ਪਟਿਆਲਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਮੋਗਾ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਵਲ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਫਾਸਟ ਟਰੈਕ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਅਤੇ ਮੋਗੇ ਬਾਰੇ ਤਜਵੀਜ਼ ਰੱਖੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਰੋਧੀ 20,25 ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਝੂਠਾ ਵਕੀਲ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ’ਤੇ ਝੂਠਾ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੇਸ ਦੀ ਛਾਣ-ਬੀਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਝੂਠੇ ਅਤੇ ਬੇ-ਬੁਨਿਆਦ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਲੰਮੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਤੀਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਤੱਕ ਅਪੀਲ ਦਰ ਅਪੀਲ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਾਰਨ ਕਈ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਧਨ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਸਟੇਅ ਅਤੇ ਸਟੇਟਸ, ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਪ੍ਰਚਲੱਤ ਹੈ। ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ? ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਕੀ ਮਹਿਕਮਾਂ ਜਾਂ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਸਭਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ। ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਕਾਰ ਵਿਵਹਾਰਾਂ ਕਾਰਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਇਤਜ਼ਾਰ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਾਰਨ, ਹਰ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇਵਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ, ਭਾਰਤ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ਸ਼ੋਪੰਜ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਦੁਚਿੱਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਸਭਾ ਦੀ ਕਾਰਜਵਿਧੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਦੀ ਸ਼ਕਾਇਤ, ਪਹਿਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਮਹਿਕਮੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਭਾ ਵਲੋਂ ਇਸਦੀ ਪੈਰਵਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਇਕ ਲੀਗਲ ਇਕਾਈ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਸਬੰਧਤ ਮਹਿਕਮਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਥੋਂ ਦੀ ਅਫ਼ਸਰਸ਼ਾਹੀ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਸਭ ਜਾਣੂੰ ਹਾਂ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸਮਝਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਂ ਦੇ ਕੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦਾ ਨਾ ਮਿਲਣਾ, ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ, ਸਿਆਸੀ ਦਬਾਅ, ਜਾਤੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਵਰਗੀਆ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਜਾਤੀ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ, ਕੋਈ ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਾਂਝੇ ਖਾਤੇ ਦੇ ਪਲਾਟ ਦੇ ਝਗੜੇ ਕਾਰਨ ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਵੀ ਇਕ ਗੈਂਗਸਟਰ ਨਾਂ ਪਿਆ। ਇਸਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਸਭਾ ਦੇ ਹੋਨੋਰੇਰੀ ਮੈਂਬਰ, ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਹੋਤਾ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਹਾਲਾ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਸਕੂਰ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਬੜੀ ਤਵਜੋਂ, ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਟਾਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਬਰਾੜ ਤੋਂ ਸਮਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤਾ। ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ਼ੋਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਦੇ ਲੋਕਲ ਥਾਣੇ ਰਾਹੀਂ ਤਕੜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਬਕਾ ਜ਼ਰੂਰ ਮਾਰਿਆ, ਪਰ ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਪੈਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਸੇ ਝਗੜੇ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਤ੍ਰਿਪਤ ਬਾਜਵਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਖ਼ੈਰ ਮੇਰੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਮੱਲ੍ਹੀ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਥਾਣੇ ਦੇ ਐੱਸ.ਐੱਚ.ਓ. ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਐੱਸ.ਐੱਚ.ਓ. ਸਾਹਿਬ ਸਮਾਂ ਦੇ ਕਿ ਵੀ ਕਦੇ ਬੈਂਸ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰੈਲੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕੈਪਟਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕੇਸ ਇਕ ਏ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੀ ਮਿਲਣੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਏ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਣਹੋਂਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਕੇਸ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਆਪਸੀ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ 15 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਥਾਣੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕਿਉਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲ ’ਤੇ ਨਜਾਇਜ਼ ਕਬਜ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ, ਕੰਮਪਲੇਟ ਸੈਲ੍ਹ, ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਪਾ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਤ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਥਾਣੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਥੇ ਇੱਕ ਹਸਮੁੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਮੇਰੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੇ ਅਧਾਰਤ ’ਤੇ ਮੇਰੇ ਬਿਆਨ ਦਰਜ਼ ਕੀਤੇ। ਮੇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਅੱਗੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪੁੱਛਣ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਪੱਖ ਲੈਣ ਲਈ ਉਸਦੇ ਬਿਆਨ ਵੀ ਦਰਜ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਕੰਮਪਲੇਟ ਸੈਲ੍ਹ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਭਗੌੜਾ ਇਕਰਾਰ ਹੈ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨਾ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਕਾਗਜ਼ੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ ਸਭਾ Got No Legal Teeth to Grind or Bite. ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਚਿਹਰੀ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਇਮਾਰਤ, ਜੋ ਢਹਿਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਵੇ, ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ 8 ਫੁੱਟ ਬਾਈ 6 ਫੁੱਟ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਹ ਥਾਣਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਕ ਹੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਇੰਚਾਰਜ਼ ਹੋਵੇ, ਵੀ ਇਕ ਅਚੰਭੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਫਰਨੀਚਰ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਇਕ ਕੰਧ ਨਾਲ ਲੱਗਾ ਲੱਕੜ੍ਹ ਦਾ ਬੈਂਚ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀ ਹੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੁੱਚਝੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਮੈਂ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।

ਵੱਖਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ 2004 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ The Ministery of Overseas Indian Affairs ਮਹਿਕਮੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, 2011 ਵਿੱਚ Punjab State Commission for NRI ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ 22.2.23 ਨੂੰ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਮਹਿਕਮਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ One Stop ਜਾਂ ਇੱਕ ਖਿੜਕੀ ਏਜੰਸੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਮਹਿਕਮਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰਾਹੀਂ ਕੰਮਪਲੇਟ ਸੈਲ੍ਹ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
31.3.2017 ਨੂੰ Rent Act 1995, ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਤਰਮੀਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਕਿ ਇਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ੀ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਕਰਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਰਬਨ ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਜਾਇਦਾਦ ਖਾਲੀ ਕਰਾ ਸਕੇ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ The New Punjab Security of Land Tenure Amendment Act 2013 ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਕ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਆਪਣੀ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਅਤੇ ਖਰੀਦੀ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਖਾਲੀ ਕਰਾ ਸਕੇ। ਆਪ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੀ Feed Back ਸਰਵਿਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰਵੇ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾਂ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਉੱਚ ਅਫ਼ਸਰ, ਨੋਡਲ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਮਸਲਿਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਬਲਵਿੰਦਰ ਮੱਲ੍ਹੀ ਲੈਸਟਰ, ਯੂ.ਕੇ

ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਆਪਬੀਤੀ

ਜਦੋਂ 1976 ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆਇਆ ਸਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੁੱਕਾ ਮੂੰਹੀ ਰੋਇਆ ਸਾਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਮੇਰੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪਿਉ। ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਿਦਾਅ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਅਪਣੱਤ ਅਤੇ ਗਰਮਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਉਥੋਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਜਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਘੇਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵਾ! ਮੈਨੂੰ ਨਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤ ਦਿਸਦੇ ਨੇ ਅਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇਪਨ ਵਰਗਾ ਮਾਹੌਲ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਜਾਣ ’ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਾਂ ਪਿਉ ਅਤੇ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਯਾਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਹਾਸੇ ਅਤੇ ਠੱਠਾ ਮਜ਼ਾਕ ਕਾਰਨ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ’ਤੇ ਜੀਅ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਇਗਲੈਂਡ ਆਉਣ ’ਤੇ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫੇਰੀ ਦਾ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਇੰਤਜ਼ਾਰ। ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਉਥੋਂ ਦਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਗਿਆੜੀ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਸੋਚ ਤੋਂ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਝੱਖੜਾਂ ਨਾਲ ਝੰਬੇ ਇਕ ਦਰਖ਼ਤ ਵਾਂਗ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਅੱਧ ਪਚੱਧ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੁੱਟੀਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਣ। ਉਥੋਂ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚਾ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਨਿਗਲ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਦੇ ਮੇਰੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਦੋਗਲੀ ਨੀਤੀ ’ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦਾਂ, ਕਿਉਕਿ ਕੁੱਝ ਚਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੁਆਰਥੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੁੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣਗੇ।

ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਰਾਤਾਂ ਦੇ ਅੰਧੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲੁਕਣਮੀਟੀ ਖੇਡਿਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ। ਕੋਠਿਆਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਉਪਰ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਲੋਅ ਹੇਠ, ਠਿੱਡਰ ਹੋ ਨੀਂਦ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ। ਅੱਧੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਢਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਰਾਸ ਵੇਖ ਪਿੰਡ ਪਰਤਦੇ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜਮਸਤੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਡਰਾਉਣਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਝਾਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਦੋ ਸਾਲ ਤੋਂ ਉਪਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਕਿ ਮੈਂ ਉਥੋਂ ਦੀ ਬੇਸਮਝੀ ਕਾਰਨ, ਆਪਣਾ ਬਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲ ਇੱਕ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮਾੜ੍ਹੇ ਅਨਸਰ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ ’ਤੇ ਦੇ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ, ਕਿ ਜਿਸ ’ਤੇ 11 ਤੋਂ ਲੈਕੇ 13 ਮੁਕੱਦਮੇ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਦੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਥਾਣਿਆ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਭੇਜਣ ’ਤੇ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕੋਈ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਾਂ, ਉਹ ਉਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਦਾਲਤ ਰਾਹੀਂ ਸਟੇਅ ਲੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਅਦਾਲਤੀ ਢਾਂਚੇ ’ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਡਾ ਪੱਖ ਸੁਣਿਆ ਸਟੇਅ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ? ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਨਿਆਂ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕਣ ਤੋਂ ਮੈਂ ਵਾਕਫ਼ ਹਾਂ। 3 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦੇ ਹੋਟਲ ਦਾ ਛੇਤੀ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮੈਂ ਬੇਵਸੀ ਅਤੇ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਦੁੱਖਦਾਈ ਪੀੜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ, ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੀਟਰ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ 3 ਲੱਖ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਿੱਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਮਹਿਕਮਾਂ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਨਾ ਕੱਟ ਸਕੇ, ’ਤੇ ਵੀ ਇਸ ਅਨਸਰ ਰਾਹੀਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ, ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਢਾਂਚੇ ’ਤੇ ਜੋ ਝੂਠ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਗਰ ਕਿਰਾਏ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ 12 ਤੋਂ 13 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਚੂਨਾ ਲਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਬਦਮਾਸ਼ੀ, ਮੇਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੋਕਲ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰਪਟ, ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਡਰਾ ਧਮਕਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਪੁਲਿਸ ਆਉਣ ’ਤੇ ਮੇਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਸੁਆਲ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਦਮੀ ਜੋ ਪੀ.ਓ. ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਫੜ੍ਹਣ ਦੀ ਜਗਾਹ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ? ਇੱਕ 33 ਸਾਲ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ 74 ਸਾਲ ਦੇ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਤੋਂ ਕੀ ਖ਼ਤਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਅਗਰ ਉਹ ਭਗੌੜਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰਪਟ ਕਿਸ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ? ਖ਼ੈਰ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਮੇਰੇ ਕਿਸੇ ਸੁਆਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਇਕ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਨੂੰ ਫਸੀ ਹੋਈ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਸਾਮੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਝਾਂਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਭਗੌੜਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੈਮਰਿਆਂ ਦੇ ਨੈਟਵੱਰਨ ਕਰਕੇ ਮੈਨੇਜ਼ਮੈਂਟ ਰਾਹੀਂ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਬਾਲਗ ਅਤੇ ਨਾਬਾਲਗ ਲੜਕੇ, ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਜਸਮਾਨੀ ਧੰਦਾ ਚੱਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਲੋਕਲ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਮੈਂ ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ ਸੈਲ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਾਗਜ਼ੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕੁਝ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਹੋਟਲ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ, ਮੈਂ ਅੱਜ ਤੋਂ 20 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 50 ਤੋਂ ਉਪਰ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਬਾਕੀ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ। ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ ਭਾਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਭੇਜਣ ’ਤੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਰਾਏਦਾਰ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਮਝਦੇ ਨੇ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪੀੜ੍ਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀ ਇਥੇ ਪਹਿਚਾਣ ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਆਖ਼ਰੀ ਪੜਾਅ ’ਤੇ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਕੋਈ ਇਕ ਮਹੀਨਾ, ਆਪਣੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 11 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਦੀ ਮਿਆਦ ਮੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰਾਏਦਾਰ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦਰਸਾਅ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਧਮਕਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰਕੇ ਬੁੱਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀਆ, ਬਟਾਲੇ ਹਲਕੇ ਦਾ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਖੌਫ਼ਨਾਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਮੇਰੀ ਨਿੱਜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਭਾਰ ਹੋਵਾ ? ਕਿੱਥੇ ਗਿਆ ਉਹ ਪੰਜਾਬ, ਜਿਥੋਂ ਅੱਜ ਹਾਸੇ ਖੇੜ੍ਹੇ, ਚਾਅ ਮਿਲਾਪ, ਜਿਵੇਂ ਪਰ ਲਾ ਉੱਡ ਗਏ ਹੋਣ। ਇਸ ਨੱਚਦੇ ਗਾਉਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਨਿਜ਼ਾਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੇ ਬੋਲਾ ਅਤੇ ਅਪੰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਦੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ ਪਲਿਆਂ ਦੇ ਹਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਬੇਰੁੱਖੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਬਾਹਰ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਬੇਰੁੱਖੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਇਕ ਫਿਲਾਸਫ਼ਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ, ਅਗਰ ਸਰਕਾਰ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਰਕਰਾਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੀ, ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਬਾਹਰੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਾਮਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਪੀਲ ਵੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੁਖਾਵੇਂ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਜਗਾਹ, ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ ਨਿਵੇਸ਼ ? ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੀਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਡਰ ਅਤੇ ਭੈਅ ਕਾਰਨ ਪਛੋਤਾਪ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਰਹੇ ਬਲਕਿ ਚੰਗੇ ਅਵਸਰਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀ ਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਫ਼ਤ ਗੂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਠੀਆਂ ਬਨਾਉਣ ਜਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲੋਂ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਤਿੱੜਕਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ, ਇਕ ਇਕ ਕਰੋੜ ਵਾਲੀ ਕੋਠੀ ਕੋਈ 20 ਲੱਖ ਦੀ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਕਿ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਵੱਧ ਅਤੇ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਘੱਟ। ਕਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਆਮਦਨ ਦਾ 6 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਬਾਹਰ ਗਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਕਮਾਈ ਵਿਚੋਂ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਗੰਗਾ ਉਲਟ ਵਗਦਿਆਂ, ਜਿਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪੈਸਾ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਬਾਹਰ ਵੱਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇਥੋਂ ਪੈਸਾ ਲੈ ਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾਂ ਕਰ ਸੁੱਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸਾਡੀ ਇਥੋਂ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਰੁਝੇਵੇਂ ਕਰਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਨਾ ਜਾਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਬੇਰੁੱਖੀ, ਉਥੋਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਕੀ ਢਾਂਚੇ ਬਾਰੇ ਬੇਸਮਝ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਨਿਰਾਜ਼ਗੀ ਕਰਕੇ ਸਾਥ ਅਤੇ ਸਹਾਰੇ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਵੱਧਦੀ ਉਮਰ ਕਾਰਨ ਤੁਹਾਡਾ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਰੋਗੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਜਾਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਜਿਥੇ ਕਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਸਮਾਨ ਥੱਲੇ, ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਲੋਅ ਹੇਠ, ਅਗੜ੍ਹਾਈਆਂ ਲੈਣ ’ਤੇ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਉੱਥੇ ਕਾਲੀ ਬੋਲੀ ਰਾਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਂਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਾਟ, ਦੂਰ ਦੁਰੇਡੇ ਹਸਪਤਾਲ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਕਸੁੱਟ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਵੀ ਬੁਡਾਪੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖੌਫ਼ਨਾਕ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਨਿਆਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਗੈਬ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।

ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੱਲ੍ਹੀ ਐਮ.ਏ.
ਲੈਸਟਰ, ਯੂ.ਕੇ
ਮੋਬਾਇਲ – 07453410008
07969750120

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਕ੍ਰੋਪੀ ਦਾ ਕਹਿਰ

ਮੇਰੇ ਕਾਲਜ ਟਾਈਮ 1969-70 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਕਿ “India is rich country Inhabited by poor people.” ਭਾਰਤ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ 9 ਉਤਪਾਦਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਸੀ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੋਇਲਾ, ਲੋਹਾ, ਚਮੜ੍ਹਾ, ਪਟਸਨ ਅਤੇ ਚਾਹ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਵੱਲ ਦਰਜੇ ’ਤੇ ਸੀ। ਖੰਡ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵਾਂ ਟਮਾਟਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਦਰਜਾ ਸੀ। ਅਨਾਜ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਨਾ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਬਾਹਰੋਂ ਮੰਗਵਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬੱਲ ਬੂਟੇ ਭਾਰਤ ਅਨਾਜ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਅਨਾਜ ਬਾਹਰ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਚੌਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਾਸਮਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਹੀ ਹਫ਼ਤੇ ਭੰਡਾਰਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ’ਤੇ ਕੁੱਝ ਬਦਸ਼ਾ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ 12 ਫੀਸਦੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਘਾਟ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਉਪਜਾਉ ਉਤਪਦਾਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਉਦਯੋਗ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸੇ ਵਾਪਰੀ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਪਟਸਨ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਾਲਾ ਇਲਾਕਾ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਰਮ ਪੌਣ ਪਾਣੀ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਲਿੱਦਰੀ ਅਤੇ ਸੁੱਸਤ ਬਣਾਉਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਪੱਛੜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸੱਭ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਸੀ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੋਪੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਰ। ਹੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਸੋਕੇ ਦੇ ਕਹਿਰ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਫ਼ਸਲਾ ’ਤੇ ਟਿੱਡੀ ਦੱਲ ਦੇ ਹਮਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੁੰਡ ਮਰੁੰਡ ਕਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਜਿਥੇ 70 ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਉਪਰ ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਅੱਜ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਨੀ ਮਾਲੀ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ 1500 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਉਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਘੱਗਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਕਰੇਕ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆਂ ਹੈ। ਲੋਕ ਘੱਰੋਂ ਬੇਘਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡੈਮਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੌਂਗ ਡੈਮ ਦੇ ਫਲੱਡ ਗੇਟ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਦੀ ਨੀਂਦ ਹਰਾਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਵੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ ਇਸਦੇ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮਿ੍ਰਤਸਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਈ ਦਿਨ ਚਿੰਤਾਂ ਵੱਧੀ ਰਹੀ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਥਾਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਲੱਭਿਆ ਸਕੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕ੍ਰੋਪੀ ਆਉਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਢੰਗ ਦੇ ਦਾਉ ਪੇਚ ਖੇਡਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਹ ਵੀ ਇਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਲਿਸੀ ਪਹਿਲਾਂ ਘੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਬਾਰਹਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕੋਈ ਪਾਲਿਸੀ ਘੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨੈਂਦਰਲੈਂਡ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਰਸ਼ ਕਾਰਨ, ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਨੈਂਦਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਪਾਣੀ ਉਪਰ ਤਰਨ ਵਾਲੇ ਘਰ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਝੂਠੇ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਰਮੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੁਲਾਬੀ ਸੁੰਡੀ ਬਾਰੇ ਮੁਆਵਜ਼ਾ, ਮੂੰਗੀ ਦੀ ਐਮ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਸਿੱਧਾ ਝੋਨਾ ਲਾਉਣ ’ਤੇ ਘਾਟੇ ’ਤੇ ਮੁਆਵਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਕਦ ਪ੍ਰੋਹਤਸਾਨ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ ਹੈ।

ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 50000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਰਾਹਤ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੁਕਸਾਨੇ ਗਏ ਹਨ 5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਹਤ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। 50 ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਪਸ਼ੂ, ਮਿ੍ਰਤਕਾਂ ਨੂੰ 10 ਲੱਖ ਅਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ 5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਇਸ ’ਤੇ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਬਲਵਿੰਦਰ ਮੱਲ੍ਹੀ, ਐਮ.ਏ.
ਲੈਸਟਰ, ਯੂ.ਕੇ.
ਮੋਬਾਇਲ – 07453410008
07969750120

ਗੁਣਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮੁਫਤ ਕੋਰਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਯੋਗ ਹੋ ?

ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹੁਨਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ:

1. ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ,
2. ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ-ਮੁੱਲ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ,

3 ) ਤੁਹਾਡੇ ਬਿੱਲਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ,

4) ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਮਵਰਕ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ,

5) ਕਰਜ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ,

6) ਬੱਚਤਾਂ ‘ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਜ ਕਮਾਉਣ ਲਈ,

7) ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ,

8) ਇੱਕ ‘ਤੇ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ। ਕੋਰਸ,

9) ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਸਤੂਆਂ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਯੂਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੁਫਤ ਕੋਰਸਾਂ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਣਾ ਫੰਡਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਯੋਗ ਬਾਲਗ ਆਪਣੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਸਕਣ। ਗ੍ਰੇਟਰ ਲੰਡਨ ਅਥਾਰਟੀ (GLA) ਆਪਣੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਆਊਟਰੀਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਫੰਡਿੰਗ ਰਾਹੀਂ ਮਲਟੀਪਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਲੰਡਨ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। GLA ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: ਲੰਡਨ ਦਾ ਮੇਅਰ “ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।”

ਮੁਫਤ ਗੁਣਾ ਕੋਰਸਾਂ ਲਈ ਯੋਗ ਹੋਣ ਲਈ,

1. ਤੁਹਾਡੀ ਉਮਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 19 ਸਾਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ,
2. GCSE ਗਣਿਤ ਗ੍ਰੇਡ C ਜਾਂ 4 ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੰਕਸ਼ਨਲ ਸਕਿੱਲ- ਗਣਿਤ ਦਾ ਪੱਧਰ 2, ਅਤੇ
3. ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਕੋਰਸ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 3 ਘੰਟੇ ਲੰਬੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜ਼ੂਮ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਔਨਲਾਈਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਮੈਂ ਵਿੱਤ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਯੋਗ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਈਲਿੰਗ ਕਾਉਂਸਿਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਫ੍ਰੀਲਾਂਸ ਟਿਊਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੇਸ-ਟੂ-ਫੇਸ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਕੋਰਸਾਂ ‘ਤੇ ਗੁਣਾਤਮਕ ਕੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਡਿਲੀਵਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ:

1. ਸਾਮਰਾਜੀ ਅਤੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਮਾਪਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ਦੂਜੇ ਨੂੰ;
2. ਪੈਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਲਈ ਘਰੇਲੂ ਬਜਟ ਬਣਾਉਣਾ;
3. ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ, ਜਾਂ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ; 4) ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਐਕਸਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨਾ।

ਮੈਂ ਮੂਲ ਅੰਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਵੈਇੱਛਤ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੇਰਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। 7 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਮੈਂ ਦੇਸੀ ਰੇਡੀਓ (1602am) ‘ਤੇ ਗੁਣਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ.

ਮੈਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ ਪਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਲਾਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਧਿਆਪਨ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁੱਛਣ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਗੁਣਾਤਮਕ ਕੋਰਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਿੱਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਓ ਅਤੇ ਦੇਖੋ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ। ਨਾਲ ਹੀ, ਗੁਣਾ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਵੈਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਜਾਉ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਕੋਰਸਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੋ: https://skillsforlife.campaign.gov.uk/courses/multiply/

ਗੁਪਤ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ:

1. ਦੇਖੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਗੁਣਾ ਕੋਰਸਾਂ ਲਈ,
2. ਆਪਣੇ ਅੰਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦੇ 10-ਮਿੰਟ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ, ਅਤੇ
3. ਗੁਣਾ ਕੋਰਸਾਂ ‘ਤੇ ਦਾਖਲਾ ਲਓ। ਮੈਨੂੰ 07769261590 ‘ਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕਰੋ ਜਾਂ ਮੇਰੀ ਵੈਬਸਾਈਟ www.permjitsingh.com

ਦੁਆਰਾ ਮਲਟੀਪਲਾਈ ਫੰਡਿੰਗ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਰਕਮ ਦੁਆਰਾ ਸੀਮਿਤ ਹੈ। , ਇਸ ਲਈ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਲਾਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਸਮਝੋ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਅੱਛਾ ਰੱਜ ਕੇ ਰਾਜ ਕਮਾਇ ਗਿਆ

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ਕ ਮਨੁੱਖ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਨਿੱਤ ਕਰਣੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਕੋਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਨਹੀ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਲਗਭਗ 40 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ, ਹੱਠਧਰਮੀ ਅਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਨਿਯਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੋਕ ਸੁਖੀ ਸਨ। ਰਾਜੇ ਤੇ ਪਰਜਾ ਵਿਚ ਪਿਆਰੇ ਸਬੰਧ ਸਨ। ਕੇਵਲ ਸਿੱਖਾਂ ਹੀ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੀ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਦਕਾ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦਾ ਸੂਰਜ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਚਮਕ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਅਤੇ ਰੱਖਿਅਕ ਸਵੀਕਾਰ ਦੇ ਸਨ। ਜੇਕਰ ਦੀਵਾਨ ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ‘ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ’ ਨੂੰ ‘ਮੇਰਾ’ ਰਾਜ ਕਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਫਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਆਪਣਾ’ ਰਾਜ ਕਹਿ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਦ 27 ਜੂਨ, 1839 ਈ: ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਪਿਆਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸੁਆਮੀ ਵਿਹੂਣ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਨਾਰੰਗ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, “ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਨਾਲ ‘ਪੰਜਾਬ’ ਵਿਧਵਾ ਹੋਇਆ ਨਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ।”

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤੀ ਹੱਕ ਵਜੋਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਦਸਤਾ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਪਿੰਡ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ। ਲਿਆਕਤ ਅਤੇ ਬਾਹੂਬਲ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿਚ ਲੱਗ ਭੱਗ 123800 ਜਵਾਨ, ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਤੇ ਪੈਦਲ ਅਤੇ 384 ਵੱਡੀਆਂ ਤੋਪਾਂ ਸਨ। ਫੋਜ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾੲ 43 ਯੂਰਪੀਨ ਅਫਸਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਖਤੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਗਿਆ ਫਿਰ ਜਿਤਨੇ ਵੀ ਇਲਾਕੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾਏ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਯੋਗਤਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਅਹੁੱਦਾ ਤੇ ਜਾਗੀਰਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ-ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਮੇਜਰ ਲਾਰੰਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਹਨ, ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਕਾਬਲ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਆਪ ਕਈ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਰ-ਦਰ ਭੀਖ ਮੰਗਦੇ ਵੇਖੋਗੇ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਘਰਾਣਾ ਜਾਂ ਖਾਨਦਾਨ ਨਹੀ ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਤਹਿ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਜਗੀਰ ਜਾਂ ਪੈਨਸ਼ਨ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਨਿਯਮ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀ ਸੀ।ਕਿਸੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਕਰਨਾ ਤੇ ਉਸ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੁਣ ਹਨ ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਚ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਗੁਣ ਭਰਪੂਰ ਸਨ। ਵਿਜੇਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਚੁਫੇਰੇ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੋੜ ਕੇ ਉਲਟੀ ਗੰਗਾ ਵਹਾ ਦਿੱਤੀ-ਇਕ ਸਫਲ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਜੋਂ ਉਹ 40 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕਰ ਗਿਆ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ’ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਅਸਾਨ ਨਹੀਂ!

ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਖਸੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਰਾਜ ਭਾਗ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਹੀ ਸ਼ਾਹੀ ਸਿੱਕੇ ਤੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ‘ਅਕਾਲ ਸਹਾਏ’ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਬਣਾ ਸ਼ਾਹੀ ਫੁਰਮਾਨ ਨੂੰ ‘ਸੀ੍ਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੀ ਸਹਾਇ’ ਦੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ। ਰਾਜ-ਭਾਗ ਆਪਣੀ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਖਾਨਦਾਨ, ਮਿਸਲ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਖਾਲਸਾ’ ਦੇ ਨਾਂ ਉਤੇ ਹੀ ਆਰੰਭਦਿਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ’ ਤੇ ‘ਦਰਬਾਰ ਖਾਲਸਾ’ ਆਖਿਆ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਜਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਖਵਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ’ ਜਾਂ ‘ਸਰਕਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ’ ਸਦਵਾਉਣਾ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਿਆ।

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਜੋ ਨਿਗਰ ਸੇਵਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨਹੀ ਆਈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਤਖਤ ਸਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜੋ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਕੀਤੀ ਉਸ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਸਦੀਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਮਰਤਾ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤੀ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਦ ‘ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ’ ਦਾ ਰਾਜ ਆਇਆ ਤਾਂ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਉੱਪਰ ਕਾਫੀ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਧਨ, ਦੌਲਤ ਤੇ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਲਤਾੜਿਆ। ਅਬਦਾਲੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਪੁੱਤ ਪੋਤਰਿਆਂ ਇਹ ਕਰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਮਾਨ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਲਾਹੋਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆਂ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੰਘ ਅਫ਼ਗਾਨੀ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਨੱਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ…ਤਾਂ 17 ਸਾਲ ਦੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਬੁਰਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖਲੋ ਕੇ ਲਲਕਾਰ ਕੇ ਆਖਿਆ।

‘ਆ ਓਇ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਪੋਤਰੇ। ਤੈਨੂੰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਲਲਕਾਰਦਾ ਈ?’ ਅਬਦਾਲੀ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਆਇਆ ਜਰੂਰ ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ!

ਰਾਜ ਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਵੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੇ ਹਲੇਮੀ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤ ਜਿਸ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਮੀਰ, ਗਰੀਬ, ਊਚ-ਨੀਚ ਮਿਲ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਜਾ, ਰੰਕ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਸਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਜੰਤਾ ਤੋਂ ਕਦੇ ਦੂਰ ਨਹੀ ਹੋਇਆ। ਭਾਵੇਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀ ਸੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਤਨਾ ਕਾਬਲ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ’ਤੇ ਨੀਤੀ ਘਾੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਣ ਲੱਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕੇਵਲ ਮੌਕੇ ਦੀ ਹੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੁਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਹਰੀ ਰਾਮ ਗੁਪਤਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਹੈ, ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣ ਕੇ ਕਾਬਲ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਕੰਬਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਰਵਾਨੀ ਅੱਗੇ ‘ਅਟਕ-ਅਟਕ’ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਖਾਲਸਈ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੈਬਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੁਹਰਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਸੇ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੱਖ ਮੀਟ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਲਾਮ ਕਿਉਂ ਹੋਏ? ਕਿਵੇਂ ਹੋਏ? ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਬਰਬਾਦ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਿਆ? ਇਨ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਚਨਾ ਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

“ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ” ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੋਸ਼ੀ ਵਜ਼ੀਰ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ ਵੀ ਸੀ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀ। ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਪਿਛੋਂ ਦੂਸਰਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ ਸਾਡੇ ਆਪਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖੁਦਗਰਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਹੰਨੇ-ਬੰਨੇ ਦੀ ਮੀਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜਾਗਰੂਪ ਹੋਈ ਲਾਲਸਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਖਹਿ ਮਰੇ ਤੇ 40 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਥਾਪਤ ਰਾਜ ਭਾਗ ਨੂੰ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋਏ ਤਾਂ ਦੂਸਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਅਸੀਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਹੋ ਗਏ। ਜਿਸ ਦਾ ਇਵਜਾਨਾ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਲੋੜ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਬੀਤੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਤੇ ਅੱਗਾ ਸਵਾਰਨ ਦੀ।

ਡਾ. ਰੂਪ ਸਿੰਘ

ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਮਾਰੂ ਹੱਲੇ

ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖ਼ਿੱਤੇ ਦੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਹੀ ਖੋਰਾ ਲੱਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਮਾਰ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਝੱਲਣੀ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਹੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਹੈ, ਸੋਚੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਗੇ। ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੇਰਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਹਰ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਏ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਮਾਰੂ ਹੱਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਵਾਜ਼ ਚੁੱਕੇ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਦਿੱਲੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਗੰਗਾਨਗਰ-ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਤੇ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੇ, ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਹਜੇ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਨੇ! ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੱਲੋਂ ਛਪਿਆ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਗਲਤੀਆਂ ਲੱਭੀਆਂ ਤੇ ਇਹ ਰੋਸ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਦਿਵਾਉਣ ਤੇ ਲੈਕਚਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਵੱਲ ਗ਼ੌਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਪਰ ਉਸਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਪੱਧਰ ਦੇ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਪਗ 200 ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਵੱਡੀ ਫਿਕਰ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਵੀ ਲੱਗਦੀ ਏ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੋਲ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਗਲੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕਰਨਾ ਲੋਚਦੇ ਨੇ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਦੇਸ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਨਾਮਵਰ ਕਾਲਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਰੇ ਤੱਕ ਲੱਗ ਗਏ, ਤਾਂ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੱਕ ਦੀ ਗੱਲ ਕੌਣ ਕਰੇ? ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੋਈ ਛੋਟਾ ਅਦਾਰਾ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ, ਵਿਦਾਵਾਨ,ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤੇ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰ ਦਿੱਤੇ ਨੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਿਤ ਨੇ ਅਤੇ ‘ਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਗੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈ ਐਲਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨੇ। ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੱਚੀ ਹਮਦਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਪਾਸੇ ਜ਼ਰੂਰ ਗ਼ੌਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਣਾ ਬਹਾਲ ਰਹੇ।

ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜਾਂ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੇ ਗੱਲ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਹਾਲ ਇੱਥੇ ਵੀ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ। ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਅਸਾਮੀਆਂ ਖਾਲੀ ਪਈਆਂ ਨੇ। ਜੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਮਾਹਰ ਅਧਿਆਪਕ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ? ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਐਲਾਨਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚੋਂ 2265 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਰਨਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤਾ ਮਾਹਰ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਪਕੜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਹ ਮੇਰੇ ਸਕੂਲੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਕਰਕੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਏ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੋਂ ਸੈਕੰਡਰੀ ਤੱਕ ਮੈਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮਿਲੇ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਨੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਹਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਭਾਲ਼ੀ ਹੋਈ ਏ ਪਰ ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਪਈਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਨਾਂਹ ਭਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਪੜ੍ਹਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਹਾਲ ਵੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਜਾਂ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੋਰਨਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੇ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕਈ ਨਿਆਣੇ ਵੇਖੇ ਨੇ ਜੋ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਨੇ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਨੇ, ਅਜਿਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ, ਲਿਖਦੇ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਨੇ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਘੱਟ ਬਲਕਿ ਹਿੰਦੀ-ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਮਿਲਗੋਭਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਹੀ ਇੱਕ ਜਮਾਤੀ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਪੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪਰਚਾ ਜਾਂ ਟੈਸਟ ਵੇਖਾਂ ਤਾਂ ਸਿਰ ਫੜ੍ਹਕੇ ਬੈਠ ਜਾਈਦਾ, ਇਹੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ ਕਿ ਆਖ਼ਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਗਲਤੀਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਣ ?

ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਟੀ. ਵੀ. ਚੈਨਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀਆਂ ਦਾ ਅਥਾਹ ਭੰਡਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਹੈ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਵਿਗਾੜਨ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਇਸ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਨੋਂ ਅਤੇ ਮਨੋਂ ਤਿਲ-ਫੁੱਲ ਭੇਟਾ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਕੇ ਕਦੇ ਹਾਸਾ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਦੁੱਖ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ। ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਵਾਲ ਖੌਰੂ ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣੀ ਸਿੱਖੇ ਕਿੱਥੋਂ ਨੇ? ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗਲਤੀਆਂ ਦਰੁਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ? ਇਹ ਜੋ ਗਲਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਿਖ ਲਿਆ, ਕੀ ਇਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਹਰ ਕੋਲ਼ੋਂ ਦਰੁਸਤ ਕਰਾਉਣਾ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ? ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ, ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਸਹੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਹੈ? ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਉੱਘੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾਕਟਰ ਹਰਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਆਕਰਨ ਬਾਬਤ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੇ ਜੋ ਤਰੀਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸੇ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਿਤੇ ਅਮਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਏ। ਅੱਜ ਡਾਕਟਰ ਸਾਬ੍ਹ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਪਰ ਜੇ ਜਿਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਗਲਤੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਨਿੱਕੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਬਾਬਤ ਵੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਲਾਜ਼ਮੀ ਲਿਖ ਦੇਣੀ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਅਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਨਸ਼ਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਖਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਏ। ਇਹ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਮਾਰੂ ਹੱਲੇ ਨਾਲ਼ੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਗੱਲ ਦਿੱਲੀ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੁਲੇਟਿਨ ਦੀ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਸ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੋਈ ਇਸ ਖ਼ੂਨੀ ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਲਗਪਗ ਪੰਜ ਲੱਖ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਸਭ ਕੁਝ ਗਵਾਕੇ ਆਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਮੁੜ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਜਮਾਏ। ਪਰ ਇਸ ਬਿਗਾਨੇ ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਖਬਰਾਂ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਸ਼ਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਅਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਦਾ ਰੇਡੀਓ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਹਰਿਆਣਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੋਹਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਿਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਗਾਇਬ ਹੀ ਹੋ ਗਈ। ਅਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਦੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਬੁਲੇਟਿਨ ਤਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਏ ਪਰ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਬੁਲੇਟਿਨ ਓਵੇਂ ਹੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ‘ਤੇ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਸਾਲ 2011 ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ 76% ਅਬਾਦੀ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜਕੇ ਨਵੀਂ ਬਣਾਈ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਮਸਾਂ 22% ਲੋਕ ਨੇ। ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੋਈ ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਸਕੇ, ਕਿਸੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਏ। ਇੰਜ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਅਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਕੇਂਦਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੁਲੇਟਿਨ ਬੰਦ ਹੋਣਾ ਵੀ ਇਸੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਤਾ ਸਭ ਨੂੰ ਹੈ ਪਰ ਬੋਲ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੁਹਿਰਦ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜੱਦੋ ਜਹਿਦ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ, ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਣ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵੱਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇ ਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਦਿਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਂਵੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਹਿਲੀ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ, ਫੇਰ ਵੀ ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਬੜੀ ਸੋਹਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਗਲਤੀ ਤੋਂ ਕੋਈ ਟਕੋਰ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਦੇਖਕੇ ਦੁੱਖ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨੀਵੇਂ ਜ਼ਰੂਰ ਵਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਗ਼ੈਰ ਪੰਜਾਬੀ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਵੀ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੱਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਬੋਲਣ, ਲਿਖਣ ਤੇ ਅਵਾਜ਼ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਤਾਂ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਜੇ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਘਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖੀਏ। 

ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ ‘ਧੱਲੇਕੇ’
ਈਮੇਲ johallakwinder@gmail.com
ਫ਼ੋਨ ਨੰਬਰ-9815959476

ਸ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ’ਤੇ ਉੱਠੀਆਂ ਉਗਲਾਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ

ਬਹਿਬਲ ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਬਰਗਾੜ੍ਹੀ ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਿੰਨ੍ਹੀਂ ਅਲੋਚਨਾ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਸਲੇ ’ਤੇ ਹੋਈ ਹੋਵੇ। ਦੋ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਹੱਤਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਹ ਵੀ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਜਾਂ ਪੰਥ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਹੋਵੇ। ਬਰਗਾੜ੍ਹੀ ਵਿੱਖੇ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਲਾਏ ਗਏ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਰੋਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਜੋ 100 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਈ ਪੰਥਕ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਘੋਲ ਘਾਲੇ ਅਤੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੱਤਾ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅੱਜ ਹਾਸ਼ੀਏ ’ਤੇ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਂਦ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਮਾੜੀ ਸਥਿਤੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਪਿਛਲੀਆਂ ਚੋਣਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਵੀ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀ। ਬਦਲੇ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਖੇਡਦਿਆਂ, ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆਂ ਨੂੰ ਡਰੱਗ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ, ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੁਮੇਧ ਸੈਣੀ ਅਤੇ ਉਮਰਾਨੰਗਲ ਆਦਿ ਨੂੰ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਚਾਈ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰਨੀ ਅਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਜੋ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਲੱਗਦੇ ਰਹੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਾਮ ਰਹੀਮ, ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦੇ ਦੇ ਚੇਲ੍ਹੇ ਜਾਂ ਸਮਰਥੱਕ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਹੋ ਕੇਸ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਕੇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਵੀ ਲੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪੱਖਪਾਤ ਨਾਂ ਹੋ ਸਕੇ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸਿੱਖ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਲੱਤ ’ਤੇ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਸੀ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਕੇਸ ਹੈ। ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲਾਤਾਂ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਗੋਲੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ‘‘ਦੋਸ਼ੀ ਸਾਬਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਮੁਲਜ਼ਮ ਬੇਗੁਨਾਹ ਹੈ’’ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਰਾਹੀਂ, ਮਨੀਸ਼ ਸਿਸੋਦੀਆਂ ਦੀ ਆਬਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਘੁਟਾਲੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਮੰਤਰੀ ਸਤੇਂਦਰ ਜੈਨ ਦੀ ਗਿ੍ਰਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ’ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤਹਿਤ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਕੇਂਦਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਆਪਣੀ ਮੰਜੀ ਹੇਠ ਸੋਟਾ ਨਾ ਫੇਰਦਿਆਂ, ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਨੇਤਾ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵੈਦ, ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਧਰਮਸੋਤ, ਭਾਰਤ ਭੂਸ਼ਣ ਆਸ਼ੂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਹੇਠ ਧੜਾ ਧੜ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਏ ਦੇ ਡਰੱਗ ਕੇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਆਪ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ’ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਬਦਲਾਖੋਰੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਮਾਂ ਹੀ ਦੱਸੇਗਾ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਬੇਅਦਬੀ, ਵੱਧਦੇ ਨਸ਼ੇ ਅਤੇ ਕਿਰਸਾਨੀ ਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਵੱਧਦੇ ਬੋਝ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ 2017 ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਚੋਣ ਲੜ੍ਹੀ ਗਈ। ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਣ ਦੇਂਦਿਆਂ, ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਰਾਹੀਂ ਗੁੱਟਕੇ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਕੇ ਸੁੰਹ ਚੁੱਕੀ ਗਈ ਕਿ ਉਹ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਨਸ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਵੱਡੀ ਬਹੁਮੱਤ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਬਨਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਕੋਈ ਵਾਅਦਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਵਾਅਦਾ ਖਿਲਾਫ਼ੀ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਘੇਰਦੇ ਰਹੇ। 2022 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਛੱਡ, ਵੰਡ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ 92 ਸੀਟਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ, ਵੱਡੇ ਬਹੁਮੱਤ ਨਾਲ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਨਸ਼ੇੜੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੇਜਰੀਵਾਲ, ਇਸ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਹਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਸਰਹੰਦੋਂ ਪਾਰ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਖੇਪ ਕਦੇ ਕੁਝ ਕਿਲੋਆਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਅੱਜ ਸੋ ਕਿਲੋਆਂ ਨਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਦਿਨੇ ਦਿਨ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਪ ’ਤੇ ਵਾਅਦਾ ਖਿਲਾਫ਼ੀ ਦੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੋਸ਼ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਕਿਉ ? ਅਸਲੀਅਤ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਸ਼ਾ ਨੌਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਆਮ ਅਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਐੱਸ.ਵਾਈ.ਐੱਲ ਨਹਿਰ ਜਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਪਰ ਕੀ ਇਹ ਇੰਦਰਾਂ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਪੂਰੀ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਕਹੀ ਦਾ ਟੱਪ ਲੂਆਕੇ, ਤਤਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਰਾਹੀਂ ਐਸ.ਵਾਈ.ਐੱਲ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ? ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਡੀਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਐਸ.ਵਾਈ.ਐੱਲ. ਨਹਿਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਐਸ.ਵਾਈ.ਐੱਲ ਦਾ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਇਕ ਬੂੰਦ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਦੇਣ ਦੀ ਗੁਜਾਇੰਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਜਦੋਂ ਐਸ.ਵਾਈ.ਐੱਲ ਦੇ ਮੁੜ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜਾਇੰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਕੋਈ ਮੰਤਵ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਇਕ ਬੂੰਦ ਪਾਣੀ ਵੀ ਵਾਧੂ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਹਰਿਆਣੇ ਨੂੰ ਦੇ ਸਕੇ।

ਪਰਿਵਾਰਵਾਦ ਜਾਂ ਕੁਨਬਾਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਜਿਥੇ ਖੋਰਾ ਲਾਉਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਜ਼ਮਹੂਰੀਅਤ ਲਈ ਵੀ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਲੈਕੇ, ਪਿੳੂ, ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਤੀਜੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ’ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਵਾਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦਿਆਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਯੂ.ਪੀ ਵਿੱਚ ਮੁਲਾਇਮ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਰਹਿ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਅਖਿਲੇਸ਼ ਯਾਦਵ ਦਿੱਗਜ਼ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਖੜ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਾਇਆ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਐਮ.ਪੀ. ਦੀ ਸੀਟ ’ਤੇ ਬਿ੍ਰਜਮਾਨ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਟਾਲੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ, ਤਿ੍ਰਪਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਅਤੇ ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਦੇਣ ਹਨ। ਚੌਥੇ ਸਾਬਕਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਸੇਖੜ੍ਹੀ, ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾ ਵਿਸਵਾਮਿੱਤਰ ਸੇਖੜੀ ਦੇ ਜਾਨਸ਼ੀਨ ਹਨ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਬਾਜਵੇ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵਲੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਭਾਜਪਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਹ ਲਾਈਨ ਇੰਨ੍ਹੀ ਲੰਮੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ’ਤੇ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਾ ਕਰਵਾਉਣ ’ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ’ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਕੱਟਣੀ ਪਈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਹਿੱਤਾਂ ਵਾਸਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 18 ਸਾਲ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਮੌਕਿਆਂ ’ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣਾ ਪਿਆ।

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ 1997 ਤੋਂ 2002 ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਭਿ੍ਰਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲੱਗੇ। ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਆਮਦਨ ਤੋਂ ਵੱਧ 3000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵਿਜੀਲੈਂਸ ਬਿਉਰੋ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ। ਲੰਮੀ ਜਾਂਚ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਜ਼ੀਲੈਂਸ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ 78 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬਾਦਲ ਨੂੰ ਸਬੂਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ 2002 ਤੋਂ ਲੈਕੇ 2007 ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਿ੍ਰਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਮੁੱਦਾ ਬਣਾਕੇ ਬਾਦਲਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ’ਤੇ ਹੀ ਇਨਾਂ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੁੱਝ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੇਖਣਾ ਪਿਆ। 2007 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2017 ਤੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਫਿਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆ, ਉਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੁਬਰੂ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਸੰਗਤ ਦਰਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤੇ।

ਸੱਚੇ ਸੌਦੇ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਰਾਮ ਰਹੀਮ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਹੀਂ ਸੰਪੂਰਨ ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ’ਤੇ ਵੀ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਪੰਥਕ ਰੋਸ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਅਤੇ ਬੇਅਦਬੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈਕੇ, ਸਿੱਖੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਲੀਡਰਸ਼ਿੱਪ ਦੇ ਸਮੇਤ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਾਇਆ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਭੋਗ ’ਤੇ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੋਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ’ਤੇ ਤਹਿਦਿਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਉਥੇ ਹੀ ਭਾਵੁਕ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਬੜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਦਿਲ ਦਿਖਾਉਣ ’ਤੇ ਹੋਈਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੀ ਮੁਆਫ਼ੀ ਵੀ ਮੰਗੀ।

ਐਚ.ਐਸ. ਬੈਂਸ ਜੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਾਲਾਹਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ 40 ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਨਰਮੀ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਅ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ‘‘ਸਰਦਾਰ ਜੀ’’, ਕਾਕਾ ਜੀ ਅਤੇ ਬੀਬਾ ਜੀ ਕਰਕੇ ਬੁਲਾਉਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਮਾਈ ਬਾਪ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਝਿੜਕਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਮਾਰਦੇ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਪੂ ਜੀ ਕਰਕੇ ਬੁਲਾਉਦੇ ਸਨ।

ਡਾ. ਪਿਆਰਾ ਲਾਲ ਗਰਗ ਜੋ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਜਿਸਟਰਾਰ ਹਨ ਨੇ ਵੀ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਮੁਤਾਬਕ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਭੱਲੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਰੱਵੀਆਂ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਵਰਗੇ ਪੱਛੜ੍ਹੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹੇ। ਪਿਆਰਾ ਲਾਲ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਉਦੇ। ਕੋਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਫਾਇਲਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਸੋਚ ਨਾਲ ਫੈਸਲਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਅਫ਼ਸਰਸ਼ਾਹੀ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਵੀ ਅਤੇ ਨਕੇਲ ਵੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਦਬਾਅ ਨਹੀਂ। ਰੋਜ਼ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਥੱਕਦੇ।

ਐਚ.ਐਸ. ਬੈਂਸ, ਮੁਤਾਬਕ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਨਿੱਤ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਕਰਮਯੋਗੀ ਸਨ।

ਬਲਵਿੰਦਰ ਮੱਲ੍ਹੀ (ਐਮ.ਏ.)
ਲੈਸਟਰ, ਯੂ.ਕੇ.
ਮੋਬਾਇਲ – 07969750120
07453410008

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਸ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ’ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਝਾਤ

ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦਾ 95 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਵੀਨ ਹੋਣ ’ਤੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਵਜੋਂ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਿਆਨਿਆ ਗਿਆ। ਜੱਟ ਦਾ ਪੁੱਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਚੌਟਾਲਾ, ਜੋ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਨ, ਮੁਤਾਬਕ ਕੋਈ ਵੀ ਜੱਟ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ’ਤੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ’ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਖ਼ਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਕਦਮੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਚੌਟਾਲਾ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ 18 ਸਾਲ ਜੇਹਲ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਜੇਹਲ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਕਦਮ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਗਾ। ਉਹ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਪੰਥਕ ਮੋਰਚਿਆਂ ’ਤੇ 18 ਸਾਲ ਜੇਹਲ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੇ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ, ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਰਾਇਣ ਦੀ 13ਵੀਂ ਜੈਯੰਤੀ ’ਤੇ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ 18 ਸਾਲ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ’ਤੇ ਦੁੱਖ ਜਤਾਇਆ ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲਾ ਕਰਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ 11 ਦਸੰਬਰ 2011 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਪੰਥ ਰਤਨ ‘ਫ਼ਖ਼ਰ-ਏ-ਕੌਮ’ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਸਾਨੀ ਹਿੱਤਾਂ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ, ਕਿਸਾਨੀ ਘੋਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 3 ਦਸੰਬਰ 2020 ਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਿਸ ਭਾਜਪਾ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨਹੁੰ-ਮਾਸ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਤੋੜਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਹਰਸਿਮਰਤ ਕੌਰ ਬਾਦਲ ਨੂੰ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ।

ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜਦਿਆਂ ਜਿਥੇ ਉਹ 11 ਵਾਰ ਵਿਧਾਇਕ ਰਹੇ, ਉਥੇ ਪੰਜ ਵਾਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਰਹੇ। ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਉਮਰ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਸਸਕਾਰ ਸਮੇਂ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਨਣਾ ਬੜੀ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਹਾਲਾਤ ਸੁਖਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 1977 ਵਿੱਚ ਮੁਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸੰਚਾਈ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਵੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਘਾਂਤਮਿਕ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਨਿਵੇਂਦਰੀਕਰਨ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ, ਖੇਤਰੀ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1995 ਤੋਂ 31 ਜਨਵਰੀ 2008 ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਰਹੇ। ਜਿਥੇ ਉਹ 1970 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਲੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ, ਉਥੇ ਹੀ 2012 ਵਿੱਚ ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰਾਜਨੇਤਾ ਨਾਲੋਂ ਸਟੇਸਮੈਨ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਚਾਰਵਾਲੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ’ਤੇ ਸੋਗ ਵਜੋ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਾਕਰ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਦੋ ਰੋਜ਼ਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੋਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ’ਤੇ ਕੌਮੀ ਝੰਡੇ ਅੱਧੇ ਝੁਕੇ ਰਹੇ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਤ ’ਤੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦਿਆ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਲਾਅ ਪੈਂਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਖਲਾਅ ਕਾਰਨ ਹੀ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਕਦਮਾਂ ’ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਹੀ ਨਜਿੱਠਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੱਭ ਤੋਂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ।
ਨਰਿੰਦਰ ਮੌਦੀ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਿ੍ਰਤਕ ਦੇਹ ’ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਵਜੋਂ ਜੜ੍ਹੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹਾਰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਟਵਿੱਟਰ ਰਾਹੀਂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਿਆਈ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਲੰਮਾ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੇ.ਪੀ. ਨੱਡਾ, ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੁਰੀ, ਬਨਵਾਰੀ ਲਾਲ ਪੁਰੋਹਿਤ ਰਾਜਪਾਲ ਪੰਜਾਬ, ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹਰਿਆਣਾ ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਚੌਟਾਲਾ ਅਤੇ ਭੁਪਿੰਦਰ ਹੁੱਡਾ, ਅਸ਼ੋਕ ਗਹਿਲੋਤ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਪਵਾਰ ਤੇ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਪਿੰਡ ਬਾਦਲ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਤੱਕ ਪੈਦਲ ਚੱਲਕੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ।

ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ, ਕੇਂਦਰੀ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟਵੀਟ ਰਾਹੀਂ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਘਾਟਾ ਦੱਸਿਆਂ। ਯੂ.ਪੀ. ਦੇ ਦਿੱਗਜ਼ ਨੇਤਾ ਸ੍ਰੀ ਅਖਲੇਸ਼ ਯਾਦਵ ਵੀ ਬਾਦਲ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ। ਹੋਰ ਦਿੱਗਜ ਨੇਤਾ, ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ, ਐਡਵੋਕੇਟ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਿੱਲੀ, ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦਿੱਲੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਮਨਹੋਰ ਲਾਲ ਖੱਟਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ ਵੀ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ’ਤੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ।

ਲਾਹੌਰ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਐਫ.ਏ. ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਸਰ ਬਨਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਪੇਂਡੂ ਹਲਕਿਆਂ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਨੌਜਵਾਨ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਵੱਲ ਤੋਰਿਆ। ਇਸੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬਾਦਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਬਣੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਚਾਇਤ ਸਾਮਿਤੀ ਲੰਬੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣੇ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹ 1957 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਟਿਕਟ ’ਤੇ ਵਿਧਾਇਕ ਬਣੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1970 ਵਿੱਚ ਗੈਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਇਸ ਸਿਆਸੀ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਉਹ 2017 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਜ ਵਾਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਣੇ ਸਗੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣੇ।

ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਕੇ ਇਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ। ਪੱਕੀਆਂ ਸੜਕਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਿੰਕ ਸੜਕਾਂ, ਪੱਕੀਆਂ ਨਹਿਰਾ, ਹਾਈਵੇਅ ਦਾ ਜਾਲ, ਸੁਵਿਧਾ ਸੈਂਟਰ ਵਰਗੇ ਫੋਕਲ ਪੁਇੰਟ, ਸਰਕਾਰੀ ਮੰਡੀਆਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਰੀਟੋਰੀਅਮ ਵਰਗੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਦੇਣ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਏਗਾ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਕੰਮਾ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹਕੇ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਰੀਜਨ ਵੋਟ ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣ ਲੱਗੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਕੀਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ, ਗਰੀਬ ਦੀ ਲੜਕੀ ’ਤੇ 51 ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸ਼ਗਨ ਸਕੀਮ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ, ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਆਟਾ ਅਤੇ 20 ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਦਾਲ ਸਕੀਮ, ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਸਕੀਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਸਾਇਕਲ ਆਦਿ। ਸਹਿਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਧੀਆ ਖੇਡ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਵਰਲਡ ਕਬੱਡੀ ਕੱਪ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਦਮੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।

1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਯਕੀਨ ਉੱਠ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। 1997 ਵਿੱਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਬਨਣ ’ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੇ। ਕੋਈ ਪਾਲਿਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਲੋਕ ਉਸ ਨਾਲ ਨਾ ਜੁੜਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਲੋਕ ਸਰਕਾਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ, ਸਰਕਾਰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰੇ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਹੀ ਨਿਪਟਾਰਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਉਥੇ ਪੇਂਡੂ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵਾਸਤੇ ਚੈੱਕ ਵੀ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਸੰਗਤ ਦਰਸ਼ਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧਾਰਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਇਸ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 25 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖੇ ਸਨ। ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੀਹਾਂ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ, ‘‘ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਦ ਕੈਪਟਨ’’, ਚਾਲੂ ਕੀਤੀ ਜੋ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਚੱਲ ਨਾ ਸਕੀ। ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਤੱਥ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ 90 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਸਨ। ਆਪ ਖੁੱਦ ਕਿਸਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੱਟ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ, ਟਰੈਕਟਰ ਟਰਾਲੀ ਨੂ ਗੱਡਾ ਕਹਿਕੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਟੈਕਸ ਦੀ ਛੋਟ ਕਰਾਈ। ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹਿਲ ਕਦਮੀ ਹਨ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੁਬਰੂ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ। ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੰਸਥਾ ਵੱਡੀ ਹੈ ਲੀਡਰ ਨਹੀਂ।

ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਾਸਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪਾਰਟੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਸੀ। ਇਸ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਕੀਮਤਾਂ ਕਦਰਾਂ ਟੁੱਟਣ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਕਾਰਨ ਸਿਆਸੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਮੇਰੀ ਧਾਰਨਾ ਮੁਤਾਬਕ ਹੋਰ ਧਰਮਾ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ, ਪੰਥ ਬਾਰੇ ਹੀ ਸੋਚਨਾ ਵੀ ਫਿਰਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੱਥ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਜੀਉਦੇ ਨੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ। ਅਸੀਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭੱਲੇ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਕੀਕੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਵੋਟ ਜਨ ਸੰਘ, ਹੁਣ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਭੁਗਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਜੱਟ ਸਿੱਖ ਵੋਟ ਪੰਥ ਨੂੰ। ਕਾਂਗਰਸ ਇੱਕ ਛੱਤਰੀ ਪਾਰਟੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਰ ਵਰਗ ਦਾ ਵੋਟ ਹਾਸਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਸਿਆਣਪ ’ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇਲਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।

ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦਿਲੀ ਚਾਹਤ ਸੀ। ਅੱਜ ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ 8ਵਾਂ ਅਜੂਬਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗਲਿਆਰੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਅੰਮਿ੍ਰਤਸਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਸ਼ਹੀਦ ਫੌਜੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜੰਗ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦੀ, ਚਿੱਪੜਚਿੜ੍ਹੀ ਵਿਖੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ, ਰਿਸ਼ੀ ਵਾਲਮੀਕੀ ਜੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਆਦਿ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ।

ਇਹ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣ ਵਿੱਚ 5 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ। ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉਤਾਵਲੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਬਲਵਿੰਦਰ ਮੱਲ੍ਹੀ
ਲੈਸਟਰ (ਯੂ.ਕੇ)

ਸਿੱਖੀ ਕਿਰਦਾਰ ਬਨਾਮ ਰਾਜਨੀਤੀ

ਕਰੀਬ 550 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਸ ’ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ’ ਵਿਚ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਹੈ ਨਾ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ। ਸਭ ਇਕ ਅਕਾਲ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਹਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਭੂ ਸਿਮਰਨ, ਸੱਚ, ਸੰਤੋਖ ਤੇ ਸੇਵਾ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਪਾਂਧੀ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਜ਼ਤ, ਅਣਖ, ਭੈ-ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ‘ਸਭੁ ਕੋ ਮੀਤੁ ਹਮ ਆਪਨ ਕੀਨਾ ਹਮ ਸਭਨਾ ਕੇ ਸਾਜਨ॥’ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਨਾਲ ਸਭ ਨੂੰ ਦੋਸਤ ਬਣਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ‘ਸੂਰਬੀਰ ਬਚਨ ਕੇ ਬਲੀ’ ਸੰਤ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੀ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਜਾਬਰ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ‘ਪਾਪ ਕੀ ਜੰਜ’ ਆਖ ਕੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ’ਕਰਾਮਾਤ ਵਿਖਾਓ ਜਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਜਾਓ’ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਨਕਾਰ ਦਿਆਂ ਕਸ਼ਟ ਝੱਲ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਪਰੰਤ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗ਼ਰੀਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਜਰਵਾਣੇ ਦੀ ਭਖਿਆ ਹਿਤ 21 ਲੜਾਈਆਂ ਲੜਨੀਆਂ ਪਈਆਂ, ਪਰ ਜਿੱਤ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਇਕ ਇੰਚ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ 1710 ਈ. ਵਿੱਚ ਸਰਹਿੰਦ ਜਿੱਤ ਕੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਫਿਰ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ ਬਣ ਗਿਆ।  ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ, ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕਰੀਬ 50 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਜਿੱਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨੀ, ਹਥਿਆਰ ਰਹਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਚੋਰ ਦਾ ਸਾਥ ਵੀ ਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਅਸੂਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਮੱਕਾਰੀ ਤੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਬਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਜ ਖੋਹ ਲਿਆ। ਦਰਿਆ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਬਣ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਿੱਠੂ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਰਾਜ਼ੀ ਬਹੁਤ ਰਹਿੰਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਿੰਦੂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੀਸਰੀ ਜਾਤ ਆਈ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਅੰਦਰ ਫ਼ਿਰਕੂ ਫੁੱਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਵੱਡੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਫੇਰ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਚਾਲ ਚਲੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸਾਈ ਕਰਨ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਸੇ ਨੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਉਠਾਈ, ਸਾਥ ਤਾਂ ਕੀ ਦੇਣਾ ਸੀ ।

ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੁੰਗਾ ਸਰਦਾਰਾਂ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਗੇਟ ਘੰਟਾ ਘਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਜ ਕੁਮਾਰੀ ਬੰਬਾਂ 1957 ਈ. ਤੱਕ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਹੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਤਾਂ ਕਿਸ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਖੋਹੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁੜ ਬਹਾਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।

ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਚਰਿੱਤਰ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤੋਪ ਦਾ ਬਰੂਦ ਬਣ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੜੇ ਤੇ ਮਰੇ।  ਮੁਗ਼ਲ, ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ, ਅਬਦਾਲੀ ਤੇ ਮੰਨੂ ਵਰਗੇ ਜਰਵਾਣੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਤੇ ਧਰਮ ਸਥਾਨ ਢਾਹ ਕੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਤਖ਼ਤ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਮਹਾਨ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਇਹ ਰਹੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠੇ, ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ, ਜੇਕਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਕੋਈ ਉੱਠਿਆ ਵੀ ਤਾਂ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਹੀ ਗਿਆ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਧਾਮ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਸਿੱਖ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਜਾਂ ਧਰਮ ਪਰਵਰਤਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਸਿੱਖ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਬਚ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਅੱਜ ਕਬਾਇਲੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੇ ਕੌਮ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ’ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਹਾਕਿਆਂ ’ਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮਾੜੇ ਤਜਰਬੇ ਵੀ ਹੋਏ। ਪਰ ਗੈਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲ ਵੀ ਆਈ। ਅੱਜ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ, ਖੇਡ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਸਿੱਖ ਬਣੇ ਤੇ ਹੈ ਵੀ ਨੇ। ਪੰਜਾਬ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, 1956 ਈ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਛੱਡ ਸਿੱਖ ਹੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਬਣਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।

ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਪੁਰ ਅਮਨ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਮੇਤ ਕਈ ਮੋਰਚੇ ਜਿੱਤੇ ਹਨ। ਪਰ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਭੇਸ ਵਾਲੇ ਕਈ ਪੁਰਾਣੇ ਨਕਸਲਬਾੜੀਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਨਿਹੱਥੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ, ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਵੀ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਿੱਖ ਨਾ ਤਾਂ ਭੱਜੇ ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਨਿਹੱਥੇ ਤੇ, ਜੇਕਰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਾਂ ਇਕ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨਾ ਬਚਦਾ ਨਾ ਬਣਦਾ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ”ਅੰਧਾ ਆਗੂ ਜੇ ਥੀਐ ਕਿਉ ਪਾਧਰੁ ਜਾਣੈ॥ ਆਪਿ ਮੁਸੈ ਮਤਿ ਹੋਛੀਐ ਕਿਉ ਰਾਹੁ ਪਛਾਣੈ॥” ਵਾਲੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਨਾ ਤਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਸਕੇ ਹਾਂ ਨਾ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ। ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਤੀਜੇ ਤੋਂ ਚੌਥੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

 ਜੇਕਰ ਆਪਣਾ ਬੱਚਾ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਚਲਾ ਜਾਏ ਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਸਹੀ ਨੀਤੀ ਹੈ। ਪਰ ‘ਮੋਹਿ ਐਸੇ ਬਨਜ ਸਿਉ ਨਹੀਨ ਕਾਜੁ॥ ਜਿਹ ਘਟੈ ਮੂਲੁ ਨਿਤ ਬਢੈ ਬਿਆਜੁ॥ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਦੂਜੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਚਿਰਾਗ਼ ਬੁਝਾ ਲਏ।

ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਈਦ ਦੇ ਦੁੰਬੇ ਵਾਂਗ ਕਤਲ ਕਰ 1985 ਈ. ਦੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਕਈ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਕੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸੱਚ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੌਮ ਨੂੰ ਕਲਮਬੰਦ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤਾ?।  ਅਖੌਤੀ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਉਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੌਣ ਹਨ? ਉਸ ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ? ਜਿੰਨਾ ਧਰਮੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੇ 1984 ਈ. ਵਿੱਚ ‘ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ’ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਸ ਕਾਰਨ ਬੈਰਕਾਂ ਛੱਡੀਆਂ ਸਨ, ਨੂੰ 1985 ਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ? ਜਾਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ? ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਚੌਕੀਦਾਰਾ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਾਂ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਸਨ?

ਪਿਛਲੇ 45 ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜੋ ਕਤਲੋਂ ਗਾਰਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕੋਈ ਕਮੇਟੀ ਨਹੀਂ ਬਣਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ? ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ ਅੱਗੇ ਨੀਤੀ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ।

 ਧਰਮਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਤੇ ਮਰਜੀਵੜੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਰੱਦ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਮੁੱਦਾ ਕੁਰਸੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਲਈ ਆਪ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਉਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਤੇ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਹੋਏ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰੋ, ਪਿਆਰ ਕਰੋ, ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧੋ ਤੱਕ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਨੀਤੀ ਕੇਵਲ ਮੁੱਦੇ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਤੱਕ ਹੀ ਰਹੀ ਲਗਦੀ ਹੈ।

1984 ਈ ਦੀ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰੀਬ 9 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਦਾ ਕਿਸ ਕੌਮੀ ਆਗੂ ਨੇ ਯਤਨ ਕੀਤਾ? ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਰਿਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਉਤਰਾਖੰਡ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ 50 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵੱਡੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਬਾਹਰ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਜ਼ੁੰਮੇਵਾਰ ਸਿੱਖ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ, ਕੀ ਇਹ ਕੌਮੀ ਹਿਤ ਹੈ?

 ਵਾਰਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੀ ਪਿਛੋਕੜ ਹੈ? ਇਸ ਦੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦੇਣ ਤੇ ਅੰਤਿਮ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕੀ ਹੈ? ਕੌਮ ਦੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਜਾ ਮੁਹਿੰਮ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸ ਕਿਸ ਆਗੂ ਨੇ ਰਾਏ ਦਿੱਤੀ ? ਕੀ ਇਹ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਖ਼ੂਨ ਬਹਾਉਣ ਲਈ 2ਕੇ ਕੇ (ਕਸ਼ਮੀਰ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ) ਪਲਾਨ ਦੀ ਆਈਐਸਆਈ ( ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੀ ਨੀਤੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ? ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਬੰਦ ਲੜਾਈ ਦੂਜਾ ਦੇਸ਼ ਹੀ ਲੜ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸਣਗੇ? ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆੜ ’ਚ ਥਾਣੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ? ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਸਾਧਨ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੁੱਠੀਭਰ ਲੋਕ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਛਵੀ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਨਸ਼ਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਜਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਰੁੱਧ ਲਾਮਬੰਦੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮੀਤ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਹਨ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਸ਼ਤਪਨਾਹੀ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬਹਿਸ਼ਕਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਤਾਂ ਪੂਰਨ ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਜਰਤ ਬਿਨਾ ਪਾਠ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਤੇ ਕਮਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦਾ ਪੈਸਾ ਵਿੱਦਿਆ, ਸਿਹਤ ਤੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਵੱਲ ਲਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸੌੜੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁਫ਼ਾਦ ਲਈ ਵਰਤਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੇਮ, ਸੇਵਾ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਮੁਜੱਸਮੇ, ਦੂਜੇ ਦੀ ਧੀ ਭੈਣ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ, ਵਾਰ ਵਾਰ ਧੋਖਾ ਤੇ ਵਾਅਦਾ ਸ਼ਿਕਨੀ ਕਾਰਨ ਦੋਸਤ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨ ਦੇ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਗਏ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅੰਗ 1136 ਉੱਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ‘ਨਾ ਹਮ ਹਿੰਦੂ ਨ ਮੁਸਲਮਾਨ॥’ ਅੰਕਿਤ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਹੋਂਦ ਬਾਰੇ 400 ਸਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਫੇਰ ਕਿਸ ਤੋਂ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲੈਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਾਹਰ ਪੀਰ ਜਗਤ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਸਭ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਬੱਝ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬੰਦ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।  2019ਈ. ਵਿੱਚ ਕੌਮ ਦੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਸੰਸਥਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ’ਮਸੀਹਾ’ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਬਾਰੇ ਕਿਸ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਰਤ ਬੀਜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਸੰਪਰਕ ਤੇ ਸੰਵਾਦ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਨਿਕਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 18ਵੀਂ ਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ, ਕੌਮ ਲਈ ਆਪਾ ਵਾਰ ਕੇ ਨਾਮ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ 70ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਆਗੂ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਲਈ ਧਰਮ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭੜਕਾ ਕੇ ਸੱਤਾ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਲੱਭਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਲੰਬੀ ਤੇ ਦੂਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵਿਰਵੇ ਉਹ ਲੋਕ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੇਸ਼, ਕੌਮ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸੂਬੇ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਲਈ ਨਫ਼ਰਤ ਭਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਕੌਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਬਦਾਲੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲੈਣ ਲਈ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸੇਵਾ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹਾਦਰ ਕੇਵਲ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਪਿਆਰ ਮੰਗਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਈ ਧੋਖੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਲਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਕਾਰਨ ਸੱਚ ਤੇ ਝੂਠ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਚਰਿੱਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਅਮਨ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਵਾਲਾ ਹਲੇਮੀ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਲਾਲਪੁਰਾ
ਚੇਅਰਮੈਨ, ਕੌਮੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ। 
ਈਮੇਲ- iqbalsingh_73@yahoo.co.in

ਸਿਵਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਿਆਸਤ

ਸ੍ਰੀ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਉਰਫ ਹਰਬ ਧਾਲੀਵਾਲ, ਪਹਿਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ, ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ 1993 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸੰਬੰਧ ਹਨ। ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਰਤ ਆਏ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਠਹਿਰੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵੀ ਕੀਤੀ।

 ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋੜਨ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਉਸੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਬ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਹੋਰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋੜਨ ਕਾਰਨ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਸ ’ਤੇ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 8 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸ. ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੀ।

 ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ, ਪਰ ਸ੍ਰੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਚਹੇੜੂ ਨੇੜੇ ਫਗਵਾੜਾ ਵੀ ਗਏ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਰ ਜੁਆਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦਫ਼ਤਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਣਵਾ ਕੇ ਦਿੱਤਾ। ਆਪ ਉਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੀਨ ਕ੍ਰੇਸ਼ੀਅਨ ਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਇਸ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 

ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆਂ 75 ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹੋਤਸਵ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਜੀ-20 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਇਸ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਰੰਸੀ ਵੱਲੋਂ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ 550 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਸਰਹੱਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ।

 ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ, ਜੋ ਅਜੇ ਤੱਕ ਹੈ। ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਉੁਸਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਰਹੀ ਹੈ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਸਨ। ਪੈਪਸੂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸ: ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਰਾੜੇਵਾਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ 13 ਸੀਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਸੀ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 1956 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ।

 ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੋਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, 1956 ਈ: ਵਿੱਚ ਲੈਂਗਉਸਟਿਕ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸਿਸ ਬਾਰੇ ਧਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਲਾਕੇ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰਕੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਜੋ 10 ਸਾਲ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਅੰਦੋਲਨ ਕੀਤਾ ਤੇ 1965 ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਵੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰਹੇ।

 ਸ੍ਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਨੇ ‘ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਕਮਿਸ਼ਨ’ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਉਪਰੰਤ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਅਧੂਰੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ, ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। 
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1967 ਵਿੱਚ ਸ: ਜਸਟਿਸ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਹੋਰ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗੈਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ।

 ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਸ. ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਵੀ ਬਣੀ। ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚੁੱਪੀ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਫਿਰ 1973 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੀ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵੱਲੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

 1977 ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਸ: ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾ ਕੇ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਕਰਵਾਉਣ ਵੱਲ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਮੁਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਵੱਡੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ 09 ਮੈਂਬਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਨ।

1980 ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵੱਲੋਂ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵੱਲੋਂ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸ: ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪੁਆ ਕੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਤੇ ਸਤਲੁਜ ਯਮੁਨਾ ਲਿੰਕ ਨਹਿਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਟੱਕ ਵੀ ਕਪੂਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 08 ਅਪ੍ਰੈਲ 1982 ਵਿੱਚ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਨਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ 214 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 122 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 92 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਬਣਨੀ ਸੀ।

 ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਹੋਰ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1982 ਵਿੱਚ ‘ਨਹਿਰ ਰੋਕੋ ਮੋਰਚਾ’ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਨਹਿਰ ਰੋਕੋ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ 4 ਅਗਸਤ 1982 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਸ. ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਧਰਮਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਬਿਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਹੀ ਰਿਹਾ।

 ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1.5 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ, ਰਸਤਾ ਰੋਕੋ, ਰੇਲ ਰੋਕੋ ਆਦਿ ਧਰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 190 ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਗਏ। ‘ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ’ ਤੇ ਹੋਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ 1985 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ: ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 75 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤਿਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸ. ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਨੂੰ 1 ਸਾਲ 8 ਮਹੀਨੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।

 ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦੇਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲੇ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਕੁਰਸੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨੇ ਸ: ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇਣ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਫਿਰ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਿਆ ਤੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਸਿਵੇ ਬਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ।

 ਇਸ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸ: ਸਿਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ 1989 ਵਿੱਚ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਮਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਵੱਲ ਕੋਈ ਉੱਦਮ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।
1992 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਅਗਲਾ ਲਾਭਪਾਤਰੀ ਸ: ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਕੁਲ ਤਿੰਨ ਵਾਰ (1997-2002, 2007 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਰੱਖੀ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕਦੇ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦੇ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਹਿਜਧਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਵੋਟ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਲੈ ਲੈਣ ਦੀ ਹੈ।

 ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1925ਈ: ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਾਈ। 1998-99 ਵਿੱਚ ‘ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ’ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਠੰਡੇ ਬਸਤੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
2007 ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਣ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਅਸ਼ਾਂਤ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਅੱਜ ਵੀ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਰਤ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਣ ਤੇ ਇੱਥੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ, ਪਾਰਟੀ ਜਾਂ ਧੜੇ ਨੂੰ ਕਸੂਰਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਣ ਨਾਲ ਸੱਚ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿੱਘ ਮਾਣਨ ਦੀ ਗੱਲ ਤੇ ਫਿਰ ਲਾਠੀਆਂ-ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮੰਗ ਨੂੰ ਕੁਚਲਨ ਤੇ ਦਬਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਘੱਟ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਨਾ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ।

 ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ‘ਘਾਲਿ ਖਾਇ ਕਿਛੁ ਹਥਹੁ ਦੇਇ॥’ ਦੀ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਨੂੰ ‘ਹੱਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ, ਆਪੇ ਲੈਣਗੇ ਖੋਹ’ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਦ-ਅਮਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹਨ।  
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਹੋਣ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੋ ਤਿਹਾਈ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਹੋਵੇਗਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਚੁਣੇ ਜਾਣਗੇ, ਜੇਕਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੁਣੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਖਰੇ ਨਾ ਉੱਤਰਨ ਤਾਂ ਕਸੂਰ ਵੋਟਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ, ਅਤੇ ਆਗੂਆਂ ’ਤੇ ਹੀ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਣਗੇ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ? ਦੁਖਦਾਈ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋ ਰਹੇ ਕਤਲ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ‘ਤੇ ਹੀ ਸ਼ੰਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

 ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਚੁਣਨ ਦੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਣਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰ ਥਾਂ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਹੈ। ਜਦੋਂਕਿ ਗੁਆਂਢੀ ਮੁਲਕ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।

 ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਯੋਗੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਕਦੇ 22 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਵੱਸਦੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ 4.43 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। 
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਨਸਲੀ ਭੇਦਭਾਵ ਦੇ 214 ਕੇਸ ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋਏ ਹਨ। 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਿੰਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇੱਕਾ-ਦੁੱਕਾ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਪਰਾਧੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਸਿਵਿਆਂ ਦੀ ਅੱਗ ਬਲ ਰਹੀ ਹੈ।

 ਬੁਰਛਾਗਰਦੀ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆਏ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦਾ ਕਤਲ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੋਲਾ^ਮੁਹੱਲਾ ਮਨਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁੜਦੰਗ ਮਚਾਉਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਕੌਮ ਦੀ ਛਵੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬਚਾਓ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫਿਰ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਰਾਪ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂਕਿ ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਣਾਈ ਸੀ।

 ਜਿਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਆਗੂ ਨੂੰ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾ ਕੇ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਵੱਡਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਕਾਸ ਅਮਨ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨੀ ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਿਵਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵੱਲ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਤੇ ਅਮਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਸਮੂਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤਾਕਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਲਾਲਪੁਰਾ
ਚੇਅਰਮੈਨ, ਕੌਮੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ।
ਮੋਬਾ: 8368444444,